Tin tứcVới Nhật Bản, rủi ro vượt xa nội dung trong đồng thuận thương mại gần đây với Hoa Kỳ. Thực thi đồng thuận này, đòi hỏi tầm nhìn chiến lược và ý chí chính trị.
Thế mạnh của Nhật từ lâu nằm ở chính sách ngoại giao kinh tế thầm lặng, công cụ giờ đây họ có thể sử dụng để bảo vệ nền thương mại toàn cầu.
Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất thế giới, bất kể việc rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc. Giai đoạn 2019 - 2024, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Mỹ tăng nhanh hơn trung bình toàn cầu, trái ngược với các đối thủ như Trung Quốc, EU và Nhật Bản. Bằng cách giảm nhập khẩu, Mỹ đang dần từ bỏ vai trò thị trường dẫn đầu.
Các công ty Nhật có một số lựa chọn. Tiếp tục hợp tác với Hoa Kỳ, chấp nhận giảm doanh thu và giảm thị phần, hoặc chuyển sản xuất sang Hoa Kỳ.
Cả 2 đều hiệu quả với 1 số công ty ở 1 số lĩnh vực nhất định, nhưng với toàn bộ nền kinh tế Nhật, lựa chọn nào cũng khó khăn. Một phương án khác là đẩy nhanh đổi mới công nghệ, để giảm chi phí và tăng năng suất. Đồng thời theo đuổi chiến lược khác biệt hóa sản phẩm, nhất là chất lượng và thương hiệu. Nhật Bản đi theo cách này vào thập niên 1980, để phản ứng với sự tăng giá của đồng yên. Tuy nhiên thời điểm đó, kinh tế Nhật tốt hơn bây giờ rất nhiều.
Một cách khác phía Nhật đang quan tâm, là phân hóa thị trường theo hướng giảm dần phụ thuộc vào 1 thị trường như Hoa Kỳ.
Nhiều doanh nghiệp Nhật đã bắt đầu đi con đường này. Những khu vực như Ấn Độ, Trung Đông, Bắc Phi, ASEAN và Mỹ Latinh, kim ngạch nhập khẩu đang tăng nhanh hơn mức trung bình toàn cầu. Hiện tổng kim ngạch nhập khẩu ở các khu vực này, đã tương đương 20% thế giới. Họ nổi lên như những thị trường mới, giúp giảm bớt cú sốc phải chuyển khỏi thị trường Mỹ.
Dữ liệu hải quan mới nhất cho thấy, xuất khẩu của Nhật đến những thị trường kia đang nhiều hơn, nhằm giảm bớt tác động của thuế quan Hoa Kỳ.
Nửa đầu năm 2025, xuất khẩu của Nhật tăng 3,6% so với cùng kỳ năm trước, riêng xuất sang thị trường lớn nhất là Hoa Kỳ giảm 0,8%. Xuất sang Ấn Độ tăng 13,2%, sang Trung Quốc tăng 16,5%, sang Trung và Nam Mỹ tăng 9,5%, sang ASEAN tăng 6% và sang Nga tăng 9,9%.
Đa dạng hóa đang được đẩy nhanh thời gian qua, với tiềm năng rất lớn phía trước. Nhật Bản hiện chưa có hiệp thương mại tự do (FTA) nào với Trung Đông. Đàm phán với khối các nước vùng vịnh được cho là bước đi đúng đắn. Tại Mỹ Latinh, Nhật Bản chỉ có FTA với 3 đối tác và không có với Mercosur. Ngoài ra, với những FTA hiện có, dường như Nhật Bản cũng chưa khai thác hết. Theo Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản (JETRO), chỉ khoảng 60% doanh nghiệp Nhật khai thác 1 hoặc nhiều FTA để xuất khẩu.
Ngày càng có nhiều tiếng nói, rằng Nhật Bản nên đóng vai trò chủ đạo trong việc thúc đẩy thương mại tự do theo luật lệ trên toàn cầu. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula Von Der Leyen đã nêu ra 1 ý tưởng, về việc tích hợp EU vào CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện xuyên Thái Bình Dương), với tên gọi EU-CPTPP.
Ý tưởng này ngay lập tức được hoan nghênh ở Singapore và New Zealand. Hai khối cộng lại sẽ bao gồm tất cả các nước phát triển trên toàn cầu trừ Hoa Kỳ, tính luôn Hàn Quốc cũng đang quan tâm gia nhập CPTPP.
Hiện Nhật Bản giữ chìa khóa, bởi nước này là nền kinh tế lớn nhất trong CPTPP, sau khi Hoa Kỳ rút khỏi năm 2017. Nhật Bản hoàn toàn có thể tận dụng tình hình hiện nay, để thúc đẩy hệ thống thương mại tự do dựa trên luật lệ trên toàn cầu.
Mô hình EU-CPTPP theo kiểu EU gia nhập CPTPP có thể sẽ mất nhiều thời gian. Tuy nhiên, 2 bên hoàn toàn có thể tăng cường tương tác bằng hình thức ngắn hạn. Ví dụ EU và CPTPP ký quan hệ đối tác chiến lược, để thúc đẩy thương mại tự do trên toàn cầu, và tuân thủ quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Thứ 2, có thể thiết lập cơ chế chung giải quyết tranh chấp thương mại giữa các thành viên, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại dựa trên luật lệ những vẫn bảo vệ quy tắc của WTO.
Nhật Bản có thể đóng 1 vai trò quan trọng khác, là hỗ trợ WTO. Quyết tâm hợp tác chặt chẽ với WTO đã được Nhật Bản khẳng định trong 1 cuộc họp tháng 5.2025. Bà Von Der Leyen cũng nói rằng, mô hình EU-CPTPP có thể là sự khởi đầu cho việc tái thiết WTO.
Gạt WTO ra ngoài, được cho là bước đi sai lầm, sẽ làm suy yếu hệ thống quản trị thương mại toàn cầu dựa trên luật lệ. Vì vậy, sự ủng hộ của Nhật Bản là điều rất quan trọng, để WTO tìm được chỗ đứng trong trật tự thương mại mới.
