Tin tứcPhát hiện này không chỉ làm sáng tỏ lịch sử địa chất của Mặt Trăng mà còn củng cố kết quả từ các sứ mệnh gần đây của Trung Quốc.
Thiên thạch có tên Tây Bắc Phi 16286 được tìm thấy năm 2023 tại một khu vực sa mạc ở châu Phi. Khối đá nặng 311 gram này vừa được xác nhận là một mẫu vật Mặt Trăng, sau khi nhóm nghiên cứu do tiến sĩ Joshua Snape từ Đại học Manchester (Anh) phân tích kỹ thành phần và tuổi của nó.
Kết quả được công bố tại Hội nghị khoa học Goldschmidt tổ chức ở Prague (Czech), dựa trên quá trình phân rã phóng xạ của các đồng vị chì có trong thiên thạch. Các nhà khoa học xác định khối đá hình thành từ hoạt động núi lửa diễn ra cách đây khoảng 2,35 tỉ năm – vào thời kỳ mà các dữ liệu khoa học trước đây gần như không có gì.
“Tuổi tác và thành phần cho thấy hoạt động núi lửa trên Mặt Trăng vẫn tiếp diễn vào giai đoạn này”, tiến sĩ Snape cho biết.
Giai đoạn cách đây khoảng 1-3 tỉ năm được các nhà khoa học gọi là "thời kỳ bị lãng quên" của Mặt Trăng, do thiếu các bằng chứng trực tiếp về các hoạt động địa chất trong khoảng thời gian này. Hầu hết mẫu vật thu được từ các sứ mệnh Apollo (Mỹ) hay Luna (Liên Xô) đều có tuổi thọ từ 3,1 đến 4,3 tỉ năm, trong khi mẫu vật trẻ nhất trước đây là các khối đá 1,9 tỉ năm tuổi được mang về từ sứ mệnh Hằng Nga 5 của Trung Quốc.
Với tuổi 2,35 tỉ năm, thiên thạch Tây Bắc Phi 16286 trở thành một mảnh ghép còn thiếu trong bức tranh lịch sử Mặt Trăng, nằm giữa các mẫu cũ và mới hơn.
Dựa vào đặc điểm địa hóa, nhóm nghiên cứu kết luận rằng khối đá này hình thành từ một dòng dung nham trào lên từ sâu trong lòng Mặt Trăng, sau đó nguội lạnh và hóa cứng. Nó chứa nhiều tinh thể olivin, hàm lượng titan ở mức trung bình và kali cao – các yếu tố gợi ý về nguồn gốc núi lửa sâu dưới bề mặt Mặt Trăng.
Một điểm đáng chú ý là tỉ lệ uranium/chì cao bất thường, cho thấy có sự hiện diện dồi dào của uranium – nguyên tố phóng xạ tạo nhiệt trong quá trình phân rã. Đây có thể là nguyên nhân giúp hoạt động núi lửa tiếp diễn trên Mặt Trăng trong thời gian dài hơn so với giả định ban đầu.
Phát hiện mới này đồng thời củng cố kết quả từ sứ mệnh Hằng Nga 5 của Trung Quốc. Năm 2020, Hằng Nga 5 đã mang về Trái Đất các mẫu vật từ phía xa của Mặt Trăng – khu vực mà trước đó được cho là ít có hoạt động địa chất. Tuy nhiên, các phân tích sau đó cho thấy núi lửa tại đây vẫn còn hoạt động trong vòng 123 triệu năm gần đây, một kết luận gây bất ngờ giới khoa học.
Giờ đây, với thiên thạch 16286, các nhà nghiên cứu có thêm bằng chứng độc lập xác nhận rằng Mặt Trăng không hoàn toàn "chết" về mặt địa chất như từng suy đoán. Thay vào đó, hoạt động núi lửa dường như vẫn tiếp diễn ít nhất theo từng đợt, trải dài trong suốt gần 2 tỉ năm kể từ khi thiên thể này hình thành.
“Chúng tôi đang từng bước làm rõ bức tranh phức tạp về quá trình tiến hóa địa chất của Mặt Trăng. Những phát hiện như thiên thạch 16286 giúp chúng ta hiểu rằng thiên thể này năng động hơn nhiều so với suy nghĩ trước đây”, tiến sĩ Snape nói thêm.
Thiên thạch Tây Bắc Phi 16286 không chỉ là một mảnh đá không gian, mà còn là chứng tích quý giá của một giai đoạn lịch sử thiên văn chưa được khám phá đầy đủ. Nó cho thấy cách mà hoạt động núi lửa – và quá trình sinh nhiệt do phân rã phóng xạ – đã tiếp tục định hình bề mặt Mặt Trăng trong hàng tỉ năm.
Cùng với các sứ mệnh không gian hiện đại, phát hiện này mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới, từ nguồn gốc cấu trúc bên trong Mặt Trăng cho đến khả năng các hành tinh "chết" vẫn có thể duy trì hoạt động địa chất trong điều kiện phù hợp.
