Tin tứcPGS.TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông vận tải, Đại học Việt Đức trao đổi với VOH.
*VOH: Lộ trình kiểm soát khí thải xe mô tô, gắn máy tại TPHCM và Hà Nội sẽ áp dụng từ 1/7/2027 (chậm hơn 6 tháng so với kế hoạch, theo ông, có phù hợp và đủ để chuẩn bị?
PGS.TS Vũ Anh Tuấn: Tôi cho rằng có thể vẫn chưa đủ, do còn đang thiếu dữ kiện về hiện trạng, đặc điểm của đoàn phương tiện theo tuổi thọ, mức độ phát thải. Hạ tầng kiểm định đối với phương tiện đặc biệt moto, xe gắn máy, thiết bị công cụ hỗ trợ kiểm soát vi phạm phát thải cũng còn thiếu.
Chúng ta phải có đánh giá tương đối đầy đủ của 2 thành phố, trên cơ sở đó đề xuất lộ trình triển khai phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo tính khả thi. Việc Bộ gia hạn thêm 6 tháng cũng để tạo điều kiện có sự chuẩn bị nhưng 6 tháng đủ hay không còn phụ thuộc nhiều vào cơ sở phân tích, sự tính toán của Bộ và sự phối hợp của 2 thành phố Hà Nội - TPHCM.
*VOH: Ở góc độ nhà nghiên cứu về giao thông, ông đã thu thập những dữ liệu nào về hiện trang như ông đề cập?
PGS.TS Vũ Anh Tuấn: Về thực trạng đội xe tại Việt Nam:
-
Tỷ lệ sở hữu ô tô: Chỉ 9% hộ gia đình sở hữu ô tô, tương đương khoảng 68 xe/1.000 người, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Thái Lan (275 xe/1.000 người) hay Malaysia (490 xe/1.000 người) .
-
Tuổi trung bình của ô tô: Khoảng 5,7 năm, cho thấy phần lớn xe còn tương đối mới nhưng đang tiến gần đến thời điểm cần bảo dưỡng lớn hoặc thay thế linh kiện
-
Xe máy chiếm tới 94% tổng số phương tiện, cho thấy vai trò chủ đạo của xe máy trong giao thông đô thị và nông thôn .
Về tình trạng tuân thủ tiêu chuẩn khí thải, theo tiêu chuẩn hiện hành thì đối với các xe ô tô mới phải tuân thủ tiêu chuẩn Euro 5. Với xe máy, hiện đang áp dụng tiêu chuẩn Euro 2 hoặc Euro 3, tùy thuộc vào loại xe. Đáng lưu ý, phần lớn các phương tiện đang lưu hành, đặc biệt là xe máy, không đạt tiêu chuẩn khí thải mới do thiếu hệ thống kiểm tra và bảo dưỡng định kỳ.
Về hạ tầng kiểm định và khả năng thực thi: hệ thống trạm kiểm định còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu kiểm tra khí thải cho toàn bộ phương tiện. Chưa có thông tin cụ thể về các chính sách hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong việc nâng cấp hoặc thay thế phương tiện để đáp ứng tiêu chuẩn khí thải mới.
Phân tích trên cho thấy, nếu không có các hành động chuẩn bị về hạ tầng kiểm định, giám sát thực thi đặc biệt là đối với xe máy thì lộ trình đưa ra khá là thiếu tính khả thi hoặc khá sớm, cần xem xét thấu đáo.
*VOH: Ông có để xuất cụ thể gì cho TPHCM ở từng nhóm vấn đề như: hạ tầng kiểm định thế nào, hỗ trợ tài chính ra sao, công tác truyền thông
PGS.TS Vũ Anh Tuấn: Để thích ứng hiệu quả, cần sự chuẩn bị chủ động trên cả ba phương diện: kỹ thuật (cơ sở hạ tầng), tài chính (hỗ trợ cải thiện khí thải và chuyển đổi phương tiện xanh), truyền thông thay đổi nhận thức và hành động.
TPHCM cần phối hợp chặt chẽ với đơn vị chủ quản, Bộ NN-MT để phân tích hiện trạng và dự báo tăng trưởng đoàn phương tiện, đánh giá cơ sở hạ tầng kiểm định, kiểm soát khí thải, khảo sát thái độ và hành vi của người dân đang sở hữu phương tiện, doanh nghiệp vận tải để lên kế hoạch chuẩn bị triển khai hoặc có ý kiến điều chỉnh lộ trình cho phù hợp với khả năng thực thi.
Đồng thời, có thể tham khảo kinh nghiệm triển khai ở các nước trong khu vực trong quá trình lên phương án lộ trình và chuẩn bị.
Như Hàn Quốc triển khai chương trình kiểm định khí thải định kỳ bắt buộc từ năm 2005 với hệ thống trạm kiểm định tự động hóa, minh bạch. Song song đó là chương trình hỗ trợ tài chính để người dân đổi xe cũ lấy xe mới hoặc xe điện – ví dụ trợ giá lên đến 60% giá trị xe.
Nhật Bản áp dụng hệ thống thuế sử dụng phương tiện theo mức phát thải CO₂, khuyến khích chuyển sang xe hybrid hoặc xe điện. Thiết lập hệ thống quản lý vòng đời phương tiện từ sản xuất, sử dụng đến tái chế.
Liên minh châu Âu triển khai hệ thống tiêu chuẩn khí thải từ năm 1992, ngày càng nghiêm ngặt (hiện là Euro 6, chuẩn bị áp dụng Euro 7 từ 2025). Đầu tư mạnh vào mạng lưới trạm sạc điện, các vùng cấm phương tiện không đạt chuẩn khí thải, và chương trình thu hồi xe cũ. Các quốc gia như Đức, Hà Lan còn hỗ trợ doanh nghiệp logistics chuyển đổi xe chạy điện với mức tài trợ lên đến 40–60% giá trị.
Trung Quốc chia các thành phố theo vùng kiểm soát khí thải nghiêm ngặt (key areas). Áp dụng hệ thống camera kết hợp cảm biến để giám sát khí thải thực tế, cảnh báo và xử phạt xe vượt chuẩn. Có hơn 1 triệu trạm sạc công cộng, đặt mục tiêu loại bỏ xe động cơ đốt trong vào năm 2035 tại nhiều thành phố lớn.
*VOH: TPHCM đã có đề án chuyển đổi 400.000 xe máy xăng sang xe điện, dự kiến hỗ trợ lãi suất vay ít nhất 2% cho khoản vay mua xe điện, thu đổi xe cũ, miễn lệ phí đăng ký và hoàn thuế VAT cho mỗi chuyến xe điện nhằm khuyến khích tài xế công nghệ chuyển đổi phương tiện. Ông có đánh giá gì về kế hoạch này?
PGS.TS Vũ Anh Tuấn: 400.000 xe máy thì mỗi xe chạy trung bình 200-300km/ngày, lượng phát thải CO2, bụi mịn là khá lớn, vậy nên chương trình chuyển đổi động cơ chạy xăng sang điện là bước đi cần thiết của TPHCM trong công tác chuyển đổi giao thông xanh.
Nhưng so với sự hỗ trợ với các quốc gia trong khu vực - như Trung Quốc - vẫn còn khiêm tốn. Hiệu quả của chương trình vẫn phải đánh giá trong 1,2 năm tới, từ đó điều chỉnh tiếp tục hỗ trợ thêm kinh phí hay giảm lãi suất vay.
*VOH: Theo ông, về phía người sở hữu phương tiện cá nhân, doanh nghiệp vận tải cần chuẩn bị gì để thích ứng kịp với lộ trình kiểm soát khí thải xe oto và xe máy sắp tới?
PGS.TS Vũ Anh Tuấn: Đối với người dân – chủ sở hữu xe cá nhân, cần bảo dưỡng xe định kỳ, đặc biệt là động cơ, hệ thống lọc khí và xả thải, để đảm bảo đạt yêu cầu khí thải khi kiểm định. Với các xe đã sử dụng nhiều năm, chủ xe có thể cần gắn bổ sung thiết bị xử lý khí thải như bộ chế hòa khí, hoặc cân nhắc đổi xe mới nếu không thể cải tiến.
Chính phủ và địa phương có thể triển khai các chương trình hỗ trợ kỹ thuật hoặc đổi xe cũ, người dân cần theo dõi thông tin để tận dụng chính sách.
Đối với doanh nghiệp vận tải - xe tải, xe buýt - logistics: cần rà soát đội xe hiện có để đánh giá mức độ phù hợp với các quy chuẩn sắp áp dụng. Đối với các xe không thể cải tiến đạt chuẩn, cần lên kế hoạch thay thế hoặc nâng cấp dần. Áp dụng phần mềm quản lý đội xe để theo dõi lịch bảo dưỡng tránh bị xử phạt hoặc gián đoạn vận hành.
Chủ động tiếp cận tài chính xanh: Một số ngân hàng và tổ chức tài chính đã bắt đầu triển khai gói vay ưu đãi dành cho doanh nghiệp chuyển đổi sang xe điện hoặc xe ít phát thải.
Cả người dân và doanh nghiệp cần nhìn nhận việc kiểm soát khí thải không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là trách nhiệm sức khỏe cộng đồng. Các thói quen nhỏ như không nổ máy lâu khi dừng xe, lựa chọn phương tiện phù hợp với quãng đường, hay sử dụng nhiên liệu sạch đều có tác động tích cực đến chất lượng không khí.
*VOH: Xin cảm ơn ông!
