Tin tứcHiệu ứng đà điểu là khi người ta cố tình “chôn đầu xuống cát” để tránh đối diện với những điều khiến bản thân bất an.
Theo nhóm nghiên cứu do tiến sĩ Radhika Santhanagopalan đứng đầu, xu hướng “ngu dốt có chủ đích” này không chỉ phổ biến ở người lớn mà bắt đầu xuất hiện từ rất sớm, ngay khi trẻ lên 7 tuổi.
Khi sự tò mò dần nhường chỗ cho né tránh
Các nhà khoa học tiến hành thí nghiệm với 320 trẻ em Mỹ từ 5 đến 10 tuổi nhằm xác định thời điểm con người bắt đầu né tránh tri thức. Kết quả cho thấy, trẻ từ 5 đến 6 tuổi thường tò mò, háo hức khám phá mọi điều, kể cả thông tin có thể khiến chúng sợ hãi hoặc buồn bã. Nhưng từ khoảng 7 tuổi, trẻ bắt đầu tránh né những thông tin tiêu cực, nhất là những điều có thể gây xấu hổ, lo sợ hoặc thất vọng.
Trong một bài thử nghiệm, các em được xem hai video: một giải thích vì sao loại kẹo yêu thích có hại cho răng, và một nói về loại kẹo mà chúng ghét. Hầu hết trẻ nhỏ xem cả hai video, còn những em lớn hơn lại từ chối xem nội dung về loại kẹo yêu thích, như thể muốn bảo vệ cảm giác dễ chịu thay vì chấp nhận sự thật không vui.
Tiến sĩ Santhanagopalan cho rằng điều này phản ánh sự thay đổi trong cách chúng ta đối diện với thông tin. “Càng lớn tuổi, con người càng chọn sự thoải mái thay vì đối mặt với tri thức có thể làm mình tổn thương,” bà nói.
Khi “không biết” trở thành tấm khiên đạo đức
Một phần khác của nghiên cứu tập trung vào hiện tượng gọi là “khoảng trống đạo đức”, khi con người cố tình không biết để có thể hành động ích kỷ mà không cảm thấy tội lỗi.
Trong một thí nghiệm, hai đứa trẻ cùng chơi trò chia phần thưởng bằng nhãn dán. Một chiếc xô được che kín, và chúng có quyền chọn xem hoặc không xem bạn mình nhận được bao nhiêu. Nhiều trẻ lớn tuổi hơn chọn không muốn biết, dù thông tin này không ảnh hưởng đến phần thưởng của chúng.
Theo các nhà khoa học, đây là cơ chế tâm lý giúp con người “tự cho phép mình ích kỷ mà vẫn tin rằng mình công bằng”. Khi không biết rõ người khác được bao nhiêu, họ dễ dàng thuyết phục bản thân rằng mọi thứ đều ổn.
Khi người lớn “giỏi” né tránh hơn
Nghiên cứu cho thấy xu hướng né tránh thông tin tăng dần theo độ tuổi, nhất là khi đối diện cảm xúc tiêu cực. Trẻ nhỏ không ngại biết mình làm bài kiểm tra tệ, vì tin rằng có thể cải thiện. Nhưng khi trưởng thành, con người lại né tránh kết quả xấu – từ việc không dám kiểm tra tài khoản ngân hàng, lờ đi tin tức tiêu cực cho đến tránh khám sức khỏe định kỳ.
Theo các chuyên gia, đây là cơ chế tự vệ của tâm trí để giảm lo âu và bất định. Tuy nhiên, sự né tránh kéo dài có thể gây hại, khiến con người củng cố định kiến, khước từ thay đổi và khó tiếp cận tri thức mới.
Tiến sĩ Santhanagopalan khuyến nghị: “Thay vì tránh né, hãy tự hỏi vì sao bạn không muốn biết. Cảm giác khó chịu khi tiếp nhận thông tin là một phần cần thiết của quá trình học hỏi. Học cách chấp nhận sự bất định có thể giúp con người bình tĩnh hơn khi đối diện với tri thức.”
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Psychological Science kết luận rằng, con người không ngừng “tắt ngọn đèn tri thức” khi lớn lên – không phải vì mất tò mò, mà vì sợ hãi cảm xúc tiêu cực mà tri thức mang lại. Và đôi khi, việc “không biết” dường như dễ chịu hơn, dù chính hiểu biết mới là thứ có thể giải thoát chúng ta khỏi nỗi sợ ấy.
