Tin tứcÔng rong ruổi 24 năm trên xe máy đi khắp đất nước tìm con trai bị bắt cóc, hành trình được dựng thành phim và khi cha con đoàn tụ năm 2021, cả Trung Quốc vỡ òa xúc động.
Thế nhưng, hình ảnh quen thuộc về ông nay lại xuất hiện trên Douyin (phiên bản TikTok của Trung Quốc), nơi ông livestream bán nông sản, mỗi phiên có hàng ngàn người theo dõi. Một khán giả chia sẻ: “Ông ấy bán hàng giúp nông dân, cảm giác chân chất, thật thà, khác hẳn những người nổi tiếng khác”.
Ông Guo là một trong số ngày càng nhiều streamer biến bi kịch cá nhân thành “thương hiệu”. Từ cha mẹ mất con, gia đình có người bị sát hại, cho đến người thân nghệ sĩ qua đời, tất cả đang tận dụng sự đồng cảm xã hội để thu hút khán giả, rồi biến họ thành khách hàng. Hiện tượng này được gọi là “nền kinh tế cảm thông”.
Thị trường livestream bán hàng của Trung Quốc được định giá tới 815 tỷ USD năm 2024, trong đó, một nhóm đặc biệt nổi lên: những nạn nhân của thảm kịch.
Các trường hợp đoàn tụ sau nạn buôn người chiếm tỷ lệ lớn. Như Xie Qingshuai, bị bắt cóc từ năm 1999, đoàn tụ với gia đình năm 2023 kiếm hơn 10 triệu tệ (1,4 triệu USD) chỉ sau buổi livestream đầu tiên. Gia đình Xie Haonan thậm chí thu về hơn 100 triệu tệ sau một đêm lên sóng hồi tháng 4.
Không chỉ có các nạn nhân bắt cóc, mẹ của Jiang Ge - nữ du học sinh Trung Quốc bị sát hại tại Nhật, hay cha mẹ của diễn viên Qiao Renliang người qua đời vì trầm cảm, cũng chọn cách xuất hiện trên livestream để chia sẻ câu chuyện và bán hàng.
Theo nhà nghiên cứu Jiang Han (Viện Pangoal), sức hút của họ đến từ sự thật trần trụi: “Mua hàng không đơn thuần là tiêu dùng mà là hành động mang ý nghĩa tinh thần, thể hiện sự sẻ chia”.
Sự bùng nổ của “nền kinh tế cảm thông” cũng vấp phải nhiều chỉ trích. Zhang Ling, 50 tuổi, người theo dõi các câu chuyện này suốt 15 năm, cho rằng sự đồng cảm đang phai nhạt khi nỗi đau trở thành chiêu thức marketing: “Họ đã biến sự thương xót của công chúng thành doanh số”.
Một nhà hoạt động xã hội phân tích, nhóm khán giả chính thường là phụ nữ trung niên những người dễ mua hàng vì cảm xúc, sẵn sàng chi 10-100 tệ như một cách “làm từ thiện”. Nhiều người còn ngại trả hàng, bởi cảm giác như đang “phản bội niềm tin”.
Hệ quả là khi lòng trắc ẩn bị thương mại hóa, những nhóm nạn nhân ít có khả năng kể chuyện hoặc không lên sóng lại bị bỏ rơi khiến sự quan tâm xã hội bị lệch hướng.
Trước những tranh cãi, các nền tảng bắt đầu siết chặt quản lý. Tháng 5 vừa qua, Douyin đã đình chỉ tính năng kiếm tiền của các tài khoản gắn với các vụ việc gây chú ý, trong khi truyền thông nhà nước cảnh báo về rủi ro từ “lòng cảm thông mang tính trình diễn”.
