Tin tứcLuật có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, trong đó đáng chú ý là việc tổ chức lại hệ thống tòa án theo mô hình ba cấp, thay thế cho mô hình bốn cấp hiện hành.
Theo quy định mới, hệ thống tòa án nhân dân sẽ gồm: Tòa án nhân dân tối cao; tòa án nhân dân cấp tỉnh (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương); và tòa án nhân dân khu vực. Các tòa án nhân dân cấp cao và cấp huyện sẽ chấm dứt hoạt động từ thời điểm luật có hiệu lực. Cùng với đó, luật cũng quy định cụ thể về tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm tài chính quốc tế, tòa án quân sự trung ương, quân khu và khu vực.
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí cho biết, tiếp thu ý kiến từ đại biểu Quốc hội, cơ quan soạn thảo đã hoàn thiện quy định về tòa án chuyên biệt, gồm chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, thủ tục tố tụng và ngôn ngữ sử dụng. Việc thành lập hoặc giải thể tòa án chuyên biệt sẽ do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định, trên cơ sở đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.
Một điểm mới đáng chú ý khác là việc tăng số lượng thành viên Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao từ mức hiện tại 13–17 người lên không ít hơn 23 và không quá 27 người. Đây là cơ quan quyết định quan trọng các vấn đề về xét xử, hướng dẫn áp dụng pháp luật trong toàn ngành tòa án.
Liên quan đến nguồn bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, luật mới cho phép mở rộng nguồn nhưng vẫn giữ yêu cầu về phẩm chất và trình độ chuyên môn cao. Những trường hợp đặc biệt, như cán bộ có từ 5 năm giữ chức vụ trưởng vụ chuyên môn nghiệp vụ, có thể được đề nghị bổ nhiệm với tỷ lệ giới hạn khoảng 10% tổng số thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.
Trước lo ngại của một số đại biểu rằng việc mở rộng nguồn bổ nhiệm có thể làm giảm chất lượng thẩm phán, Chánh án Lê Minh Trí khẳng định: công tác cán bộ trong ngành tòa án là công tác đặc biệt, người được lựa chọn bổ nhiệm sẽ được đánh giá nghiêm ngặt và kỹ lưỡng từ tiêu chuẩn chính trị đến năng lực chuyên môn.
Về đề xuất giao Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã lựa chọn hội thẩm nhân dân cho tòa án nhân dân khu vực, ông Trí cho rằng điều này chưa phù hợp. Bởi lẽ, phạm vi xét xử của tòa án nhân dân khu vực bao gồm nhiều đơn vị hành chính cấp xã, việc xác định đơn vị nào sẽ lựa chọn, giới thiệu, hay bầu cử hội thẩm sẽ gây ra sự phức tạp, khó khăn trong tổ chức thực hiện.
Việc điều chỉnh mô hình tổ chức và mở rộng nhân sự theo hướng tinh gọn, chuyên nghiệp, phù hợp thực tiễn đang là bước chuyển quan trọng trong cải cách tư pháp. Luật sửa đổi lần này được kỳ vọng sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống tòa án, đảm bảo công bằng, minh bạch và đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn mới.
