Những ngày qua, thời tiết ở TPHCM cũng như nhiều tỉnh thành ở khu vực Nam Bộ bỗng trở nên nắng nóng oi bức dù đang trong mùa mưa. Việc thay đổi nhiệt độ đột ngột khiến nhiều người đặt câu hỏi liệu có bất thường gì hay không?
Thông tin từ Đài khí tượng thủy văn Nam Bộ, đợt nắng nóng oi bức tại TPHCM và các tỉnh miền Nam do sự tác động của áp cao cận nhiệt đới trên cao cùng với áp thấp nóng phía Tây cũng phát triển mạnh và mở rộng về phía Đông Nam. Hai hình thái này gây thời tiết oi bức ngắn hạn giữa mùa mưa, mà dân gian hay gọi là "hạn bà chằn".
“Hạn bà chằn” là gì?
“Hạn bà chằn” (hay còn gọi là hạn lệ, hạn bông tranh) là cụm từ mà dân gian hay dùng để nói về các đợt nắng nóng khô hạn ngắn xảy ra vào mùa mưa ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Theo Từ điển từ ngữ Nam Bộ (Huỳnh Công Tín, NXB Khoa học xã hội, 2007) đã định nghĩa, “hạn bà chằn” là từ dân gian, được dùng trong ngành khoa học khí tượng thủy văn, để chỉ sự hạn hán xảy ra trong mùa mưa, không có mưa trong nhiều ngày và cái nắng lại gay gắt hơn.
Còn theo Từ điển Bách khoa Việt Nam (NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2002), cũng giải thích: “Hạn bà chằn” là đợt hạn trong mùa mưa ở Đồng bằng sông Cửu Long. Do ảnh hưởng của cao áp Thái Bình Dương, gió Đông Nam lấn tới đẩy lùi gió Tây gây ra các đợt hạn.
Như vậy, “hạn bà chằn” là hiện tượng thời tiết không có gì bất thường, xảy ra hằng năm ở Nam Bộ, thậm chí có thể xảy ra ở Tây Nguyên và các tỉnh miền Trung. Cụm từ này được dùng để chỉ các đợt khô hạn liên tục từ 5 - 10 ngày trong mùa mưa. Chúng thường bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 11, trong đó thời điểm xuất hiện nhiều nhất là vào tháng 8 và thời gian xảy ra trung bình là từ 5 - 7 ngày.
Nguyên nhân xảy ra “hạn bà chằn”
Nguyên nhân gây “hạn bà chằn” là do sự tác động của áp cao cận nhiệt đới và áp thấp nóng phía Tây mở rộng.
Hai hình thái thời tiết này khiến cho hoạt động của gió mùa Tây Nam bị yếu đi hoặc bị thay thế bởi luồng gió Đông Nam, dẫn đến lượng giảm lượng mưa, nắng nóng tăng cường và hậu quả là thời tiết nắng nóng oi bức xuất hiện.
Ảnh hưởng từ “hạn bà chằn”
“Hạn bà chằn” thường xảy ra vào kỳ cây lúa trổ đòng và có nhu cầu nước cao của vụ lúa hè thu nên có thể dẫn đến thiệt hại cho vụ lúa hè thu, nước bốc hơi nhanh làm cây lúa bị héo úa, phèn làm úng thối gốc lúa.
“Hạn bà chằn” có thể khiến đất bị khô hạn nứt nẻ, cạn kiệt nước sông, gây tình trạng thiếu nước tưới và sinh hoạt của người dân, nhất là những hộ dân sống xa sông lớn.
Đối với người dân, vào thời điểm xuất hiện “hạn bà chằn” sẽ ít mưa, nắng mạnh, nhiệt độ không khí cao, có nơi đạt trên 35 độ C nên sẽ dễ gây sốc nhiệt, say nắng. Ngoài ra, bức xạ tia UV vào những ngày "hạn bà chằn" cũng sẽ cao hơn nên có thể tác động xấu đến sức khỏe con người.
Cụm từ “hạn bà chằn” có liên quan đến phụ nữ không?
Trong ngạn ngữ dân gian Việt Nam có câu “dữ như bà chằn”, do đó, dân gian cũng có nhiều đồn đoán về cụm từ “bà chằn”.
Có người cho rằng “bà chằn” ám chỉ một người phụ nữ lớn tuổi tên Chằn rất hung dữ, xấu xí và khi nói “ bà chằn lửa” cũng có nghĩa là đang nói đến một người phụ nữ có hình dáng, mặt mũi đáng sợ cùng tính cách hung dữ, độc ác.
Tuy nhiên, theo cách lý giải của một số nhà khảo cứu Pháp và Nam kỳ từ đầu thế kỷ XX, “bà chằn” có gốc tích từ một khẩu ngữ Malaypolynesia là machan, có nghĩa là “cọp/hổ”.
Tại khu vực Tây Nam Bộ, do địa hình hiểm trở cộng với số lượng lớn cọp tồn tại qua bao đời, cảnh sống hiểm nguy phát sinh thể tài rất phong phú về nhân vật gọi là bà chằng.
Trong các tác phẩm như Đại Nam liệt truyện, Việt sử giai thoại hay Kho tàng cổ tích Việt Nam dẫn khá nhiều dạng cốt truyện bà chằn, trong đó nổi tiếng nhất là giai thoại Bác Ba Phi thuần hóa cọp và được cọp trả ơn.
Theo thời gian, người dân Nam Bộ đọc trại từ “m” thành “b” và thêm từ “bà” vào phía trước, tạo thành “bà chằn” để chỉ chúa sơn lâm. Về sau, từ này mất dần nghĩa gốc và được dùng để chỉ sự dữ dằn, đáng sợ.
Về sau, tại Nam Bộ đã phát sinh thêm thuật ngữ “hạn bà chằn” để ví khoảng thời tiết cực đoan nhất trong năm, với ý nghĩa đây là một đợt hạn gay gắt, dữ dằn như hổ dữ, chứ không hề liên quan đến bất kỳ người phụ nữ nào.
Đừng quên theo dõi chuyên mục Sống đẹp của voh.com.vn để cập nhật liên tục những kiến thức mới nhất, hấp dẫn nhất.
