Tin tứcÍt nhất 12 người, chủ yếu là dân thường, đã thiệt mạng trong các vụ đụng độ mới nhất - mức độ nghiêm trọng nhất kể từ năm 2011.
Quân đội hai nước đã triển khai pháo binh và rocket tại nhiều điểm dọc biên giới dài hơn 820 km. Giao tranh bắt đầu vào sáng sớm 24/7 gần khu vực đền cổ Ta Moan Thom - một trong những địa bàn tranh chấp lâu năm - sau khi Thái Lan cáo buộc Campuchia đặt mìn gây thương vong cho binh sĩ nước này, điều mà phía Phnom Penh đã bác bỏ.
Lời kêu gọi từ ASEAN
Phản ứng trước tình hình, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim - Chủ tịch luân phiên ASEAN - đã kêu gọi hai bên “kiềm chế” và nhanh chóng nối lại đàm phán.
“Điều tối thiểu mà chúng tôi kỳ vọng là các bên ngừng giao tranh và tìm kiếm đối thoại,” ông Anwar phát biểu, đồng thời xác nhận đã gửi thông điệp riêng tới lãnh đạo hai nước.
Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cho rằng khả năng can thiệp của ASEAN hiện nay rất hạn chế.
“Khi vụ việc xảy ra, Campuchia đã chọn chuyển vấn đề lên Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thay vì thông qua ASEAN, cho thấy tính hiệu quả của khối không cao trong xử lý các tranh chấp nghiêm trọng,” nhà nghiên cứu chính trị Thái Lan Purawich Watanasukh nhận định.
Trước đây, trong cuộc khủng hoảng năm 2011, Chủ tịch ASEAN khi đó là Indonesia đã thành công trong việc làm trung gian thiết lập lệnh ngừng bắn tạm thời giữa Bangkok và Phnom Penh.
Theo chuyên gia quan hệ quốc tế Lâm Vũ, “một lệnh ngừng bắn song phương có sự hỗ trợ của ASEAN là con đường rõ ràng nhất để giảm leo thang hiện nay.”
Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng kết quả phụ thuộc vào “ý chí chính trị thực chất” từ cả hai phía. Ông đề xuất rằng các bên thứ ba như Indonesia, Australia hoặc Liên Hợp Quốc có thể hỗ trợ giám sát hoặc quan sát quá trình đối thoại để làm dịu các phản ứng trong nước.
Những giới hạn
Ông Him Rotha, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khu vực Campuchia, cho rằng ASEAN cần nhanh chóng triệu tập một cuộc họp khẩn cấp với sự tham dự của cả Thái Lan và Campuchia.
“ASEAN có trách nhiệm hành động để duy trì ổn định khu vực - nếu không, khối sẽ tiếp tục mất uy tín,” ông nói.
Tình hình càng trở nên phức tạp khi khủng hoảng chính trị nội bộ tại Thái Lan tiếp thêm dầu vào lửa. Trước đó vào đầu tháng 7, Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra bị đình chỉ sau khi đoạn ghi âm cuộc điện đàm giữa bà và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen bị rò rỉ.
Trong đoạn ghi âm, bà gọi ông Hun Sen là “chú” và chỉ trích một sĩ quan quân đội cấp cao Thái Lan, làm dấy lên làn sóng phản ứng trong giới quân sự và dư luận nước này.
Dù bà Paetongtarn sau đó đã xin lỗi và nói rằng đây là một “chiến thuật đàm phán”, niềm tin giữa hai bên đã bị tổn hại nghiêm trọng. Phía Campuchia đã áp đặt lệnh cấm nhập khẩu nhiên liệu và hàng hóa từ Thái Lan, đồng thời đình chỉ phát sóng phim ảnh và chương trình truyền hình của Thái trên lãnh thổ mình.
Nhiều nhà phân tích cảnh báo, nếu không được kiểm soát, căng thẳng hiện nay có thể vượt khỏi ngưỡng có thể đối thoại.
“Thệt hại liên quan đến thương vong, kinh tế và chính trị đang tăng nhanh, và không bên nào có thể tuyên bố thắng lợi,” chuyên gia Bridget Welsh thuộc Đại học Nottingham Malaysia nói.
Ông Him Rotha kêu gọi hai nước lập tức kêu gọi ngừng bắn và quay lại trạng thái trước ngày 28/5 - thời điểm bùng phát vụ việc đầu tiên.
Trong khi đó, Chhay Lim, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á (Đại học Hoàng gia Phnom Penh) đề xuất khôi phục quan hệ song phương về mức ổn định như trước ngày 7/6 - thời điểm Thái Lan bắt đầu tăng cường quân sự tại biên giới.
ASEAN cần cải tổ?
Cuộc khủng hoảng hiện nay đặt ra câu hỏi then chốt: Liệu ASEAN - với nguyên tắc đồng thuận và không can thiệp - có còn phù hợp để xử lý những xung đột ngày càng phức tạp giữa các thành viên?
Dù ASEAN có thể chỉ định đặc phái viên và viện dẫn Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác (TAC) - văn kiện nhấn mạnh giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình - nhưng rõ ràng những công cụ hiện có là chưa đủ.
Xung đột tại biên giới giữa Thái Lan và Campuchia một lần nữa cho thấy khoảng trống nguy hiểm trong cơ chế gìn giữ hòa bình của Đông Nam Á. “Cần một ASEAN chủ động hơn, có khả năng can thiệp sớm và linh hoạt, nếu không khối sẽ tiếp tục bị qua mặt bởi các cơ chế ngoài khu vực,” chuyên gia Purawich cảnh báo.