Tin tứcTrong nhiều năm, đây từng được coi là biểu tượng của sự tiến bộ công nghệ và là “cứu cánh” cho bài toán đô thị hóa nhanh khi lượng rác thải sinh hoạt tăng vọt.
Nghịch lý đang xảy ra: các nhà máy này ngày càng thiếu nguyên liệu để vận hành. Báo cáo tháng 7/2025 của Công ty chứng khoán Cinda cho biết nhiều cơ sở chỉ hoạt động khoảng 60% công suất thiết kế. Không ít nơi được xây cho 3.000 tấn/ngày nhưng thực tế chỉ tiếp nhận khoảng 2.000 tấn buộc phải tạm dừng luân phiên lò đốt.
Vì sao Trung Quốc thiếu rác?
Có ba nguyên nhân chính:
- Dân số suy giảm: Từ 2022, Trung Quốc ghi nhận mức giảm dân số lần đầu tiên sau nhiều thập niên, dẫn đến lượng rác sinh hoạt phát sinh ít hơn.
- Phân loại và tái chế mạnh mẽ: Từ 2019, nước này triển khai rầm rộ các chiến dịch phân loại rác tại nguồn, thúc đẩy tái chế, khiến lượng rác không thể tái chế để đốt giảm đáng kể.
- Kỳ vọng tăng trưởng quá lạc quan: Việc chính quyền địa phương ồ ạt xây dựng nhà máy với niềm tin rằng rác sẽ luôn tăng đã dẫn đến tình trạng cung vượt cầu.
Như bà Zhang Jingning, Tổng thư ký Trung tâm sinh thái Vu Hồ (An Huy), nhận xét: “Phân loại rác mất nhiều năm nhưng xây nhà máy đốt rác chỉ mất chưa tới hai năm. Sự phát triển nhanh chóng ấy nay để lại hệ lụy.”
Để duy trì hiệu suất và doanh thu bán điện, nhiều nhà máy đang rơi vào cuộc cạnh tranh khốc liệt. Một số trả phí cao cho các công ty bất động sản để “mua rác”, số khác đào bới bãi chôn lấp cũ, thậm chí tìm nguồn từ địa phương khác. Trong bối cảnh nhiều quốc gia siết chặt xuất khẩu chất thải, việc nhập khẩu rác gần như không khả thi.
Điều này khác hẳn Thụy Điển quốc gia cũng “thiếu rác” vì thành công trong tái chế nhưng đã khéo léo nhập mỗi năm khoảng 2,2 triệu tấn từ Anh, Na Uy, Ireland và Ý. Không chỉ giải quyết thiếu hụt, Thụy Điển còn biến rác nhập khẩu thành ngành kinh doanh trị giá 1,85 tỉ USD vào năm 2020.
Thập niên 1970, Thụy Điển từng chôn lấp 38% rác nhưng nhờ hàng loạt chính sách như đánh thuế theo khối lượng rác, buộc nhà sản xuất thu hồi sản phẩm, cấm chôn lấp rác hữu cơ và đầu tư công nghệ tái chế, tỷ lệ này nay chỉ còn 1%.
Khoảng 52% rác được đốt phát điện, cung cấp nhiệt cho hơn 1 triệu hộ gia đình và điện cho 250.000 hộ. Nhưng thành công ấy cũng tạo nghịch lý: rác nội địa không đủ, buộc phải nhập khẩu. Và nếu các nước đối tác cải thiện quản lý rác, “nguồn cung” này có thể dần biến mất.
Trung Quốc không có lựa chọn tương tự, do bị hạn chế nhập rác. Điều này đồng nghĩa quốc gia này phải nhanh chóng tái cấu trúc chiến lược thay vì tiếp tục mở rộng công suất.
Các chuyên gia cảnh báo việc quá phụ thuộc vào đốt rác có thể làm suy giảm động lực giảm thiểu, tái sử dụng và thiết kế sản phẩm bền vững. Một nền kinh tế tuần hoàn thực sự phải ưu tiên “giảm - tái sử dụng - tái chế” trước khi tính đến đốt.
Giải pháp đặt ra cho Trung Quốc là:
- Giảm phát sinh rác thải tại nguồn thông qua thay đổi thói quen tiêu dùng.
- Mở rộng tái chế và tái sử dụng, đặc biệt với nhựa và kim loại.
- Chuyển đổi vai trò của các nhà máy đốt dư công suất sang dạng dự phòng, xử lý rác khó tái chế.
Trong khi thị trường nội địa dư thừa công suất, nhiều doanh nghiệp đã hướng ra nước ngoài. Tới giữa 2025, các công ty Trung Quốc tham gia gần 80 dự án đốt rác tại châu Á, châu Âu, châu Phi, châu Mỹ và châu Đại Dương.
Một ví dụ là dự án nhà máy điện rác Phú Sơn (Huế, Việt Nam) do Tập đoàn Everbright Environment đầu tư 1.700 tỉ đồng, khánh thành năm 2024, xử lý 600 tấn rác/ngày. Đây vừa là cách giải quyết bài toán dư công suất trong nước vừa khẳng định vị thế của Trung Quốc trong ngành công nghệ môi trường toàn cầu.
