Tin tứcMỗi năm, khoảng 80.000 người tại Nhật Bản biến mất không để lại dấu vết, cắt đứt liên lạc với gia đình và bạn bè. Hiện tượng này được gọi là Johatsu (người “bốc hơi”), phản ánh sức ép nặng nề về tài chính, hôn nhân và nghề nghiệp trong xã hội Nhật.
Xuất hiện từ giữa những năm 1990, làn sóng Johatsu vẫn chưa có dấu hiệu thuyên giảm. Tháng 7 vừa qua, bộ phim tài liệu “Johatsu: Into Thin Air” của hai nhà làm phim Andreas Hartmann và Arata Mori, ghi hình suốt 6 năm, một lần nữa thu hút sự chú ý khi phơi bày cuộc sống ẩn danh của những người biến mất.
Các nhà xã hội học cho rằng Johatsu xuất phát từ áp lực công sở, kỳ vọng khắt khe của gia đình và xã hội, cùng sự kỳ thị thất bại. Nhiều người chọn biến mất để trốn tránh nợ nần, ly hôn hay thất nghiệp.
Những người “bốc hơi” không hoàn toàn cô lập khỏi xã hội, họ sử dụng dịch vụ “chuyển nhà ban đêm”, giúp họ rời đi trong bí mật, xóa sạch dấu vết tài chính và tạo hiện trường giả như bị bắt cóc.
Đây là một nền kinh tế dành cho những người muốn sống ẩn danh. Cảnh sát hầu như không can thiệp, trừ khi có dấu hiệu tội phạm. Các gia đình muốn tìm kiếm dấu vết của họ chỉ có thể trông cậy vào thám tử tư, theo nhà làm phim Andreas Hartmann.
Theo giáo sư Kimio Ito (Đại học Kyoto), văn hóa Nhật Bản tập trung vào danh dự gia đình và hòa hợp xã hội, khiến nhiều nạn nhân, đặc biệt là phụ nữ, khó công khai tìm sự hỗ trợ.
Ông cho biết hệ thống hỗ trợ xã hội tại Nhật từng rất hạn chế, khiến nhiều phụ nữ bị bạo lực gia đình hoặc người trẻ kiệt sức phải chọn “bốc hơi” thay vì tìm kiếm sự giúp đỡ. Thống kê cho thấy số vụ bạo lực gia đình báo cáo tăng từ 34.000 năm 2010 lên 70.000 năm 2016.
"Làn sóng Johatsu phản ánh cả áp lực cá nhân lẫn hạn chế của hệ thống xã hội", ông Ito nói.
Nguyên nhân khiến nhiều người chọn trở thành Johatsu một phần khác là do đây là lựa chọn thay thế tiết kiệm hơn tự sát, khi nhiều người Nhật trọng danh dự thà chết còn hơn sống trong cảm giác mất mặt. Khi một người lựa chọn kết thúc sinh mạng, người thân ở lại phải chịu trách nhiệm về nợ của người qua đời và các khoản phí quản lý tòa nhà hoặc tàu hỏa.
Ý tưởng “bốc hơi” đã phổ biến ở phương Tây nhưng tại Nhật Bản, việc thực hiện nó dễ dàng hơn. Hiroki Nakamori, nhà xã hội học tại Đại học Rikkyo, Tokyo, cho biết quyền riêng tư được bảo vệ nghiêm ngặt và không có luật nào yêu cầu một người duy trì danh tính hay liên lạc với gia đình.
Johatsu dẫn đến tình trạng mất lực lượng lao động có kỹ năng, đặc biệt là người trẻ, là nhóm chịu áp lực công việc lớn. Thống kê của Bộ Lao động Nhật Bản cho thấy tỷ lệ thất nghiệp ở Nhật Bản chỉ 2,4%, nhưng trong đó khoảng 2.000 ca mỗi năm liên quan đến kiệt sức do áp lực công việc.
Việc Johatsu ngày càng phổ biến không chỉ gây mất mát nguồn lao động mà còn tạo nên ngành dịch vụ ngầm tìm kiếm người mất tích. Chi phí thuê thám tử dao động từ 900 đến 4.500 USD nhưng chỉ khoảng 20% vụ việc thành công.
Theo Hiệp hội hỗ trợ tìm người mất tích Nhật Bản, chỉ 47% trường hợp được tìm thấy trong ngày, trong khi 10% gần như không bao giờ trở lại. Khoảng 30% gia đình vì xấu hổ mà không trình báo, càng làm trầm trọng thêm vòng xoáy cô lập và biến mất trong xã hội Nhật Bản.
