Tin tứcPhát biểu tại lễ ký Công ước Liên hợp quốc chống tội phạm mạng ở Hà Nội, Tổng giám đốc UNODC Ghada Waly gọi đây là “thành tựu mang tính bước ngoặt” khép lại 5 năm thương thảo căng thẳng: hơn 420 giờ đàm phán chính thức, vô số tiếp xúc không chính thức với sự tham gia của 160 bên liên quan từ các tổ chức liên chính phủ, phi chính phủ, giới học thuật và khu vực tư nhân.
“Đó là tuyên bố vang dội rằng chủ nghĩa đa phương vẫn vận hành hiệu quả và cộng đồng quốc tế nghiêm túc đối phó tội phạm mạng,” bà nhấn mạnh, đồng thời gửi lời cảm ơn Việt Nam đã đăng cai hội nghị và dẫn dắt quá trình đi đến ký kết.
Theo UNODC, một kỷ nguyên tội phạm mạng mới đã mở ra khi phần mềm và trí tuệ nhân tạo (AI) làm thay đổi hoàn toàn quy mô và độ tinh vi của mối đe dọa. Ransomware không còn chỉ khóa dữ liệu máy tính mà có thể làm tê liệt cả chuỗi cung ứng, đòi tiền chuộc hàng tỉ USD.
Lừa đảo trực tuyến không còn là email vụng về mà thành chiến dịch tự động, cá nhân hóa theo nạn nhân. Các thủ đoạn mạo danh qua điện thoại/video giờ có thể đánh lừa bất cứ ai từ “cảnh sát”, “nhân viên ngân hàng” cho tới “người thân” nhờ công nghệ AI.
Cùng lúc, tiền mã hóa tạo điều kiện cho giao dịch ẩn danh quy mô lớn, còn “dịch vụ tội phạm thuê” giúp bất kỳ kẻ xấu nào cũng mua công cụ tấn công chỉ bằng một khoản phí.
Hệ quả là bức tranh tội phạm có tổ chức đổi màu: hàng hóa phi pháp, tiền và tri thức chuyên môn lưu chuyển dễ hơn trong “bóng tối” kỹ thuật số.
Tội phạm lạm dụng bóc lột tình dục trực tuyến bùng nổ nhờ các công cụ tạo phát tán kiếm tiền từ nội dung; liên minh WeProtect ghi nhận báo cáo về tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em tăng 87% giai đoạn 2019-2023.
Các đường dây không còn biên giới: một trung tâm lừa đảo ở Đông Nam Á có thể nhắm tới nạn nhân châu Âu, sử dụng lao động bị mua bán từ nơi khác; nội dung lạm dụng trẻ em do kẻ phạm tội ở châu lục này gây ra, nạn nhân ở châu lục khác nhưng dữ liệu lưu trên máy chủ ở Bắc Mỹ.
Tội phạm châu Âu có thể xâm nhập ngân hàng Mỹ Latinh và rút hàng triệu đô trong tích tắc thông qua tiền mã hóa. Tác động là thảm khốc về con người mất tiền tiết kiệm, sinh kế, an toàn, nhân phẩm, thậm chí tính mạng và khổng lồ về tài chính khi IBM 2024 ước tính chi phí trung bình của một vụ rò rỉ dữ liệu gần 5 triệu USD.
Bà Waly cảnh báo: thế giới chưa sẵn sàng. Phản ứng quốc tế còn phân mảnh, thiếu hụt cả công nghệ lẫn năng lực. Chính vì vậy, Công ước LHQ chống tội phạm mạng được đánh giá là “bước ngoặt mô hình” mà cộng đồng quốc tế cần để lấp khoảng trống khẩn cấp và tạo nền tảng cho hành động tập thể.
Theo UNODC, Công ước mang lại năm giá trị cốt lõi:
(1) Tiêu chuẩn pháp lý thống nhất, vừa xóa “vùng an toàn” cho kẻ phạm tội, vừa bảo vệ nhân quyền;
(2) Khuôn khổ toàn cầu về bằng chứng điện tử thu thập, bảo quản, trao đổi và sử dụng giữa các quốc gia;
(3) Nền tảng hợp tác chung cho chia sẻ tình báo, hỗ trợ tư pháp, nâng cao năng lực, mở cho mọi nước và tương thích với cơ chế khu vực;
(4) Ngôn ngữ trung lập công nghệ, tập trung vào hành vi thay vì công cụ để thích ứng với mối đe dọa tương lai;
(5) Căn cứ hình sự hóa các hành vi nhắm vào nhóm dễ tổn thương đặc biệt phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi như phát tán ảnh riêng tư không đồng thuận, lạm dụng bóc lột tình dục trẻ em trực tuyến, lừa đảo mạng.
“Giờ hơn bao giờ hết, chúng ta phải bảo vệ con người khi kẻ săn mồi trên mạng ngày càng tinh vi,” bà nói, khẳng định UNODC tự hào đồng hành cùng Việt Nam trong tổ chức hội nghị và sẽ tiếp tục hỗ trợ triển khai Công ước vào thực tiễn.
Để nắm bắt cơ hội “mang tính lịch sử” này, UNODC kêu gọi hai mục tiêu song hành. Thứ nhất, đưa Công ước sớm có hiệu lực bằng cách thúc đẩy ký kết và phê chuẩn rộng rãi theo lời kêu gọi của Tổng Thư ký LHQ.
Thứ hai, bảo đảm triển khai đầy đủ và hiệu quả từ xây dựng pháp luật trong nước, thiết lập đối tác công-tư, đến nâng cao năng lực kỹ thuật, đặc biệt hỗ trợ các quốc gia đang phát triển.
UNODC cho biết đã xây dựng phương pháp phê chuẩn phù hợp nhiều hệ thống pháp lý khác nhau; sẵn sàng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu trong phòng ngừa, điều tra, truy tố tội phạm mạng; điều chỉnh pháp luật theo chuẩn quốc tế; thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới và với khu vực tư nhân; cũng như nâng cao nhận thức xã hội.
Trong hai năm tới, UNODC sẽ hỗ trợ các cuộc thảo luận để xây dựng quy tắc thủ tục của Công ước và xem xét các nghị định thư bổ sung nhằm bảo đảm công cụ pháp lý này luôn bắt kịp nhịp tiến hóa của tội phạm số.
