Tin tứcCông trình nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science.
Trong nghiên cứu, các nhà khoa học thuộc Viện Wellcome Sanger (Anh) đã phối hợp cùng nhiều chuyên gia sinh học muỗi tại châu Phi nghiên cứu loài Anopheles funestus (An. funestus) – một trong những loài muỗi truyền bệnh sốt rét phổ biến ở châu Phi, nhưng trước nay lại ít được chú ý.
An. funestus là một trong những loài muỗi phổ biến nhất tại châu Phi, có vòng đời dài hơn nhiều so với các loài muỗi truyền bệnh sốt rét khác. Muỗi cái đặc biệt bị thu hút bởi con người để lấy máu làm dinh dưỡng cho quá trình phát triển trứng.
Các chuyên gia từ lâu đã nhận thấy khả năng thích nghi đáng kinh ngạc của loài này, như ở một số khu vực, chúng đã chuyển từ việc đốt trong nhà vào buổi tối sang đốt ngoài trời vào ban ngày, nhằm né tránh việc người dân sử dụng màn chống muỗi.
Muỗi Anopheles funestus đang hút máu vật chủ. - Ảnh: Independent.
Các nhà khoa học đã thu thập và giải trình tự toàn bộ bộ gen của 656 mẫu muỗi An. funestus hiện đại, đồng thời phân tích thêm 45 mẫu vật lịch sử được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London và Viện Nghiên cứu Phát triển Bền vững Quốc gia Pháp được thu thập trong giai đoạn 1927–1967.
Kết quả cho thấy, loài An. funestus có mức độ đa dạng di truyền cao trên khắp châu Phi. Các mẫu muỗi từ các quốc gia xích đạo, dù trải dài trên phạm vi 4.000 km, lại có nhiều điểm tương đồng, cho thấy chúng thuộc về một quần thể lớn và có sự liên kết với nhau.
Tuy nhiên, một số mẫu từ Bắc Ghana và Nam Benin lại tách biệt và khác biệt về mặt di truyền. Điều này chứng minh rằng có những quần thể muỗi giao phối rộng rãi, trong khi một số khác lại bị cô lập, tạo ra thách thức trong việc kiểm soát vector truyền bệnh tại từng địa phương.
Việc phân tích các mẫu vật lịch sử cũng giúp làm rõ tốc độ tiến hóa nhanh chóng của An. funestus.
Một đột biến gắn liền với khả năng kháng thuốc trừ muỗi – vốn phổ biến trong các quần thể hiện đại – đã xuất hiện ở loài muỗi này từ những năm 1960. Tuy nhiên, các đột biến kháng thuốc khác lại không tồn tại trong mẫu lịch sử, cho thấy chúng chỉ xuất hiện sau này, khi các loại hóa chất mới được sử dụng rộng rãi.
Nghiên cứu này cũng mở ra hướng đi cho các biện pháp kiểm soát và loại trừ muỗi truyền bệnh. Hiện các nhà khoa học đã phát triển phương pháp “gene drive” nhằm biến đổi gen muỗi để giảm khả năng truyền bệnh của chúng.
Đáng chú ý, nhóm nghiên cứu đã phát hiện một mục tiêu gene drive ở loài An. gambiae – một loài muỗi truyền sốt rét chủ yếu khác – có sự tương đồng cao với An. funestus. Điều này mở ra khả năng áp dụng cùng một hệ thống gene drive để kiểm soát cả 2 loài muỗi.
Giáo sư Charles Wondji, đồng tác giả nghiên cứu từ Trường Y học Nhiệt đới Liverpool (Anh), cho biết, trong một thời gian dài, An. funestus bị xem nhẹ dù đóng vai trò then chốt trong việc lan truyền sốt rét tại châu Phi. Công trình này là một cột mốc quan trọng, mở đường cho các chiến lược phòng chống sốt rét trong tương lai.
Tiến sĩ Mara Lawniczak, tác giả chính của nghiên cứu tại Viện Wellcome Sanger, kỳ vọng rằng những hiểu biết mới về sự đa dạng di truyền cũng như cấu trúc quần thể phức tạp của loài muỗi này sẽ góp phần xây dựng hệ thống giám sát thông minh và các biện pháp kiểm soát mục tiêu hiệu quả hơn.
