Tin tứcMột nghi lễ trưởng thành truyền thống của bộ tộc Xhosa đã khiến 39 thiếu niên tử vong và hàng chục em khác bị thương tật vĩnh viễn trong kỳ tổ chức mới nhất tại tỉnh Eastern Cape, gây rúng động dư luận quốc tế.
Theo giới chức địa phương, nghi lễ Ulwaluko – một hình thức cắt bao quy đầu không gây mê – được tổ chức hai lần mỗi năm cho các bé trai từ 16 đến 20 tuổi. Dù số ca tử vong trong năm nay đã giảm so với 93 trường hợp năm ngoái, nhưng thống kê trong 5 năm qua đã ghi nhận 361 trường hợp thiệt mạng liên quan đến nghi lễ này.
Do tỷ lệ tử vong cao, chính quyền địa phương năm nay đã đặt mục tiêu 'không có người chết" nhưng chưa đạt hiệu quả.
Nghi thức mang tính sống còn
Ulwaluko được xem là bước chuyển hóa bắt buộc từ thiếu niên thành người trưởng thành trong văn hóa Xhosa – một trong những cộng đồng dân tộc lớn nhất Nam Phi, với khoảng 10 triệu người. Những người không trải qua nghi lễ sẽ bị coi là "chưa thành đàn ông", bị loại khỏi các hoạt động xã hội như ra quyết định, kết hôn hay hội họp cộng đồng.
Tuy nhiên, cái giá phải trả cho sự công nhận này là cực kỳ nghiệt ngã. Các ca tử vong chủ yếu do hoại tử mô, nhiễm trùng máu và mất nước. Một số thiếu niên bỏ cuộc giữa chừng còn bị đánh đập, dìm nước hoặc cấm uống nước để tránh tiểu tiện sau khi cắt, gây biến chứng nghiêm trọng.
Từ năm 2020, sau mỗi kỳ nghi lễ kéo dài ba tháng, hàng ngàn em phải nhập viện. Nhiều người sống sót vẫn mang di chứng suốt đời. Các chuyên gia nhận định việc các “thầy cắt” không qua đào tạo dùng lại dụng cụ mà không khử trùng khiến nguy cơ nhiễm trùng lớn.
Chính quyền vào cuộc, nhưng chưa hiệu quả
Nam Phi đã ban hành Luật Cắt bao quy đầu truyền thống từ năm 2001, yêu cầu đào tạo và cấp phép hành nghề, nhưng công tác thực thi còn lỏng lẻo. Theo ông Sipho Mahlangu, Phó Chủ tịch Hội đồng Lãnh đạo Truyền thống Quốc gia, khoảng 80% ca tử vong xảy ra tại các “trường nhập hội” bất hợp pháp – nơi tổ chức nghi lễ trong điều kiện thiếu vệ sinh, không có nhân viên y tế giám sát.
Chính phủ hiện đặt mục tiêu giảm một nửa số trường nhập hội trái phép từ 429 xuống 200 vào năm 2029, song tiến độ vẫn còn chậm.
Dù luật quy định các thiếu niên có quyền lựa chọn, nhưng thực tế, áp lực xã hội khiến họ khó từ chối. Những ai từ chối nghi lễ sẽ bị gán mác Inkwenkwe – một lời sỉ nhục nặng nề trong văn hóa Xhosa. Một số trưởng lão thậm chí còn coi cái chết trong nghi lễ là "sự hy sinh tất yếu" và cáo buộc chính phủ "không tôn trọng truyền thống".
Tranh cãi giữa truyền thống và quyền trẻ em
Nhiều tổ chức nhân đạo trong nước và quốc tế tiếp tục chỉ trích nghi thức này là vi phạm quyền trẻ em, đặc biệt khi thiếu sự đồng ý, không có gây mê và thiếu giám sát y tế. Tuy nhiên, “phép vua thua lệ làng” – câu thành ngữ vẫn được nhắc lại khi các nỗ lực cải cách gặp phải bức tường bảo thủ văn hóa.
Scotty Dawka, 19 tuổi, là một trong số ít người công khai chia sẻ trải nghiệm: “Tôi rất sợ, nhưng hầu hết bạn bè đều trải qua. Tôi đã bệnh nặng nhưng may mắn sống sót.”
Chi phí cho quy trình y tế chính thức có thể lên tới 500 rand (hơn 700.000 đồng) – mức mà nhiều gia đình Xhosa không kham nổi, buộc họ phải trông cậy vào “thầy cắt” địa phương, dù rủi ro cao.
Cựu Tổng thống Nelson Mandela từng viết trong hồi ký về ý nghĩa tâm linh sâu sắc của nghi lễ này đối với tuổi trẻ Xhosa. Tuy nhiên, mọi người tham gia đều bị ràng buộc bởi lời thề giữ bí mật, và việc tiết lộ thông tin có thể bị coi là phản bội – dẫn đến bị đánh đập hoặc thậm chí sát hại.
