Tin tứcLớp sương mù màu nâu phủ kín các tòa nhà cao tầng, khói xe dày đặc trên các trục đường đông đúc cho thấy chất lượng không khí đang suy giảm rõ rệt, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và tạo gánh nặng kinh tế lâu dài.
Thực tế tại châu Âu cho thấy bức tranh khác. Trong vài thập kỷ, nhiều quốc gia khu vực này đã giảm gần 80% mức ô nhiễm không khí. Kết quả ấy khẳng định việc cải thiện chất lượng không khí không phải mục tiêu viển vông, nếu có quyết tâm chính sách và sự đồng thuận xã hội. Những kinh nghiệm này mang lại nhiều gợi mở cho Việt Nam.
Một trong những trụ cột quan trọng là đầu tư mạnh cho giao thông công cộng. Ở nhiều quốc gia Bắc Âu, mạng lưới tàu điện ngầm chạy điện và xe buýt điện phủ khắp đô thị, giúp người dân tiếp cận hầu hết điểm đến một cách thuận tiện. Khi giao thông công cộng đủ tin cậy, người dân giảm nhu cầu sử dụng xe cá nhân, lượng khí thải từ phương tiện giao thông vì thế cũng giảm theo.
Giao thông công cộng phát triển còn mang lại lợi ích kép. Nhà nước có thể khai thác hiệu quả nguồn thu từ hệ thống vận hành quy mô lớn, còn người dân hưởng chi phí đi lại hợp lý hơn, thời gian di chuyển ngắn hơn và môi trường sống trong lành hơn. Nhiều thành phố châu Âu coi đây là khoản đầu tư cho tương lai, không chỉ để giảm ô nhiễm mà còn nâng cao chất lượng sống.
Cùng với giao thông, quy hoạch đô thị bền vững đóng vai trò then chốt. Nhiều thành phố châu Âu đặt mục tiêu đáp ứng khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới, trong đó mỗi cư dân đô thị có thể tiếp cận không gian xanh công cộng trong bán kính đi bộ ngắn. Không gian xanh giúp hấp thụ bụi mịn, điều hòa vi khí hậu và cải thiện sức khỏe tinh thần cho cư dân.
Tại Barcelona, Viện Sức khỏe toàn cầu ISGlobal đã đánh giá tác động của việc xây dựng các hành lang xanh, với định hướng cứ ba tuyến phố thì có một tuyến chuyển thành không gian ưu tiên cây xanh và người đi bộ. Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình này có thể ngăn ngừa khoảng 178 ca tử vong sớm mỗi năm nhờ tăng diện tích xanh đô thị. Trong các đợt nắng nóng, cây xanh và vườn đô thị còn góp phần giảm thêm các ca tử vong do nhiệt độ cao.
Copenhagen của Đan Mạch lại chọn hướng đi khác với mô hình “thành phố 5 phút”. Mọi nhu cầu thiết yếu của người dân, từ trường học, siêu thị đến điểm giao thông công cộng, đều nằm trong phạm vi vài phút đi bộ. Cách tổ chức không gian này hạn chế việc sử dụng ô tô cá nhân, khuyến khích đi bộ và xe đạp, qua đó giảm phát thải và tăng cường sức khỏe cộng đồng.
Tại Hà Lan, hệ thống làn đường dành riêng cho xe đạp và người đi bộ được xây dựng liên hoàn, kết nối các khu dân cư với trung tâm đô thị. Xe đạp trở thành phương tiện chính, vừa thân thiện môi trường vừa phù hợp với lối sống năng động.
Những kinh nghiệm từ châu Âu cho thấy, khi đô thị được quy hoạch thông minh, ưu tiên giao thông sạch và không gian xanh, chất lượng không khí có thể cải thiện rõ rệt. Với Việt Nam, ô nhiễm không khí đã trở thành thách thức hiện hữu, đòi hỏi chiến lược dài hạn và các giải pháp đồng bộ. Nếu tận dụng tốt các bài học quốc tế và điều chỉnh phù hợp điều kiện trong nước, mục tiêu giảm mạnh ô nhiễm không khí hoàn toàn nằm trong tầm tay.
