Tin tứcTrong nghiên cứu, được công bố trên tạp chí Genes, các nhà nghiên cứu đã phát hiện sự hiện diện của Yersinia pestis – vi khuẩn gây bệnh dịch hạch – trong một ngôi mộ tập thể tại thành phố cổ Jerash, Jordan, gần tâm dịch của đại dịch khi ấy.
Kết quả nghiên cứu đã khẳng định tác nhân gây ra “Đại dịch Justinian”, chấm dứt cuộc tranh luận kéo dài nhiều thế kỷ.
Đại dịch Justinian kéo dài từ năm 541 đến 750 sau Công nguyên, đã cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người và làm thay đổi cục diện Đế chế Byzantine. Tuy nhiên, nguyên nhân thực sự của thảm họa này từ lâu vẫn là một bí ẩn, bởi bằng chứng trực tiếp về vi khuẩn gây bệnh chưa từng được tìm thấy.
Khu mộ tập thể dưới sân vận động La Mã cổ ở Jerash chôn cất các nạn nhân mắc bệnh dịch hạch. - Ảnh: Independent.
Tiến sĩ Rays HY Jiang tại Đại học Nam Florida, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết, phát hiện này đã cung cấp bằng chứng xác thực về sự hiện diện của vi khuẩn Y. pestis ngay tại tâm dịch Justinian. Trong nhiều thế kỷ, các nhà khoa học chỉ dựa vào ghi chép mô tả về căn bệnh khủng khiếp này nhưng thiếu chứng cứ sinh học rõ ràng, và phát hiện lần này đã lấp đầy mảnh ghép còn thiếu đó.
Theo các tài liệu lịch sử, bệnh dịch hạch xuất hiện đầu tiên tại Pelusium (Ai Cập ngày nay), sau đó lan rộng khắp Đế quốc Đông La Mã. Trước đây, một số bằng chứng về vi khuẩn Y. pestis được tìm thấy ở các ngôi làng nhỏ tại Tây Âu, nhưng chưa từng có xác nhận nào từ chính trung tâm của đế quốc – cho tới nay.
Tiến sĩ Greg O'Corry-Crowe, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết, bằng các kỹ thuật ADN cổ đại, nhóm nghiên cứu đã thu thập và giải trình tự gen từ 8 chiếc răng người được khai quật tại khu mộ dưới sân vận động La Mã cổ ở Jerash, một thành phố chỉ cách Pelusium khoảng 200 dặm.
Phân tích ADN cho thấy, các nạn nhân mang những chủng Y. pestis gần như giống hệt nhau, khẳng định vi khuẩn dịch hạch đã tồn tại trong Đế chế Byzantine giai đoạn 550–660 sau Công nguyên. Điều này cho thấy một đợt bùng phát nhanh chóng và dữ dội, phù hợp với những ghi chép lịch sử về bệnh dịch hạch gây ra cái chết hàng loạt.
Theo ông Jiang, Jerash từng là một trong những thành phố quan trọng của Đế quốc Đông La Mã, là trung tâm thương mại sầm uất với nhiều công trình tráng lệ. Việc một địa điểm vốn dành cho giải trí và niềm tự hào công dân trở thành nghĩa trang tập thể trong tình huống khẩn cấp đã phản ánh mức độ khốc liệt của đại dịch.
Một nghiên cứu bổ sung, được đăng trên tạp chí Pathogens, cho thấy vi khuẩn dịch hạch đã lưu hành trong cộng đồng người hàng nghìn năm trước khi bùng phát đại dịch Justinian.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, các đại dịch dịch hạch về sau – từ “Cái chết Đen” vào thế kỷ 14 cho đến các trường hợp cá biệt hiếm gặp xuất hiện ngày nay – không bắt nguồn từ một chủng vi khuẩn duy nhất, mà bùng phát độc lập, nhiều lần từ các ổ dịch trong tự nhiên.
Những phát hiện này nhấn mạnh rằng, đại dịch không phải là những sự kiện đơn lẻ của quá khứ, mà là hiện tượng có tính lặp lại, gắn liền với sự tập trung dân cư, di chuyển của con người và sự biến đổi môi trường – những vấn đề vẫn còn tính thời sự cho đến ngày nay.
