Tin tứcTS.BS Lê Thị Bích Phượng, Phó Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Vạn Hạnh, Trưởng đơn vị tế bào gốc, là một trong những người tiên phong ứng dụng tế bào gốc trong điều trị các bệnh lý mãn tính tại Việt Nam.
Với tinh thần cầu tiến và khát khao cống hiến, chị không ngừng nghiên cứu, triển khai điều trị lâm sàng, vượt qua nhiều thách thức về chuyên môn và hành lang pháp lý để khẳng định hiệu quả và tiềm năng của tế bào gốc – trở thành nguồn cảm hứng lớn cho những bạn trẻ đang nuôi dưỡng ước mơ theo đuổi ngành y.
Host: Yếu tố thúc đẩy quyết định kiên trì theo đuổi phương pháp điều trị bằng tế bào gốc là gì?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Một trong những động lực thúc đẩy việc nghiên cứu và ứng dụng liệu pháp tế bào gốc trong điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) xuất phát từ thực tế nhiều bệnh nhân ở giai đoạn cuối, không thể tự thở và phải phụ thuộc vào máy hỗ trợ hô hấp. Một số bệnh nhân gặp khó khăn nghiêm trọng trong sinh hoạt hàng ngày, đến mức chỉ cần leo một bậc cầu thang cũng không thể tiếp tục mà phải dừng lại để thở.
Tình trạng này tạo nên nhu cầu cấp thiết về phương pháp điều trị mới nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống, giúp bệnh nhân duy trì sự độc lập và nâng cao sự tự tin trong cuộc sống. Mục tiêu không chỉ là kéo dài thời gian sống mà còn khôi phục khả năng đóng góp cho gia đình và xã hội. Liệu pháp tế bào gốc được kỳ vọng không chỉ mang lại hiệu quả điều trị mà còn thắp sáng niềm tin và động lực sống tích cực cho người bệnh.
Host: Đâu là lý do khiến lựa chọn con đường y khoa, một hành trình dài và đầy thử thách?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Quá trình lựa chọn con đường y khoa bắt đầu từ sự chuẩn bị tâm lý kỹ lưỡng. Trong một gia đình có cả bố và mẹ đều là bác sĩ nha khoa, áp lực về việc duy trì truyền thống nghề nghiệp và mong muốn ít nhất một người con theo ngành y là điều tất yếu. Qua những cuộc trò chuyện thường nhật, gia đình đã định hướng theo học ngành y vì đây là lĩnh vực có thu nhập ổn định, giúp đảm bảo cuộc sống và giảm bớt những lo toan về vấn đề cơm áo gạo tiền.
Đồng thời, việc tiếp xúc thực tế tại Trường Đại học Y Dược – nơi gia đình công tác – đã tạo điều kiện khám phá sâu hơn về ngành y, từ việc tiếp xúc với nhà xác đến các khu vực thử nghiệm điều trị, từ đó khơi dậy sự tò mò và niềm đam mê với nghề. Dần dần, ý định theo học ngành y trở nên rõ ràng, đặc biệt khi ở giai đoạn lớp 9, lớp 10, mặc dù chưa xác định ngành nghề cụ thể, việc lựa chọn y khoa được xem là hợp lý, phù hợp với mong muốn cống hiến và được xã hội công nhận. Quyết định cuối cùng là thi khối B, đậu đại học và tiếp tục theo đuổi hành trình học tập trong lĩnh vực y khoa.
Host: Hành trình bác sĩ đang theo đuổi bây giờ có còn đúng với những gì từng mơ ước trước đó không?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Cách đây mười năm, mục tiêu ban đầu là truyền cảm hứng cho thế hệ bác sĩ trẻ thông qua câu chuyện và hành trình sự nghiệp. Lúc đó, việc lựa chọn trở thành bác sĩ chuyên môn với trọng tâm nghiên cứu và phát triển liệu pháp mới nhằm cứu chữa từng bệnh nhân được xem là quyết định đúng đắn. Tuy nhiên, sau một thời gian, hướng đi được mở rộng sang lĩnh vực quản trị và quản lý y tế, nhằm xây dựng môi trường làm việc hiệu quả hơn.
Chuyển từ vai trò trực tiếp khám chữa bệnh sang quản lý giúp tạo dựng và duy trì môi trường y tế thuận lợi, thúc đẩy các bác sĩ phát huy năng lực, từ đó chăm sóc tốt hơn cho nhiều bệnh nhân. Vị trí quản lý cũng mang lại sự hài lòng khi có thể truyền cảm hứng cho các bác sĩ trẻ, hỗ trợ nâng cao chuyên môn và phát triển trong môi trường chuyên nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Host: Có bao giờ bác sĩ muốn từ bỏ không?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Khi nhìn lại giai đoạn khó khăn, dù có nhiều thử thách, nhưng không nhớ từng có suy nghĩ từ bỏ. Có lẽ do cá tính kiên định, một khi đã chọn thì sẽ quyết tâm đến cùng, không muốn làm thất vọng những người tin tưởng. Khó khăn trong quá trình là điều không tránh khỏi, nhất là khi cách đây khoảng 10 năm, tế bào gốc còn là lĩnh vực rất mới và vốn dĩ những điều mới luôn gặp nhiều thử thách.
Host: Gắn bó với tế bào gốc là định hướng từ đầu, hay cơ duyên đến sau này của bác sĩ?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Ở đại học, khái niệm về tế bào gốc gần như không được giảng dạy và chưa từng được tiếp xúc. Tốt nghiệp với đề tài nghiên cứu nhỏ về viêm nội tâm mạc nhiễm trùng, ban đầu có ý định thử sức trong lĩnh vực tim mạch. Tuy nhiên, trong quá trình thực tập tại Viện Tim dưới sự hướng dẫn của Phó giáo sư Phạm Nguyễn Vinh, nhận thấy bản thân không thực sự phù hợp và đam mê với lĩnh vực này, do mong muốn khám phá điều mới mẻ hơn.
Sau đó, có hai lựa chọn là thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) và tế bào gốc. Qua cân nhắc cùng gia đình và các cố vấn, quyết định chọn tế bào gốc – một lĩnh vực còn mới mẻ, ít người khai phá. Dù gặp nhiều khó khăn và lời khuyên ngăn, đặc biệt về tính chất thử thách của con đường này, sự quyết tâm được duy trì với suy nghĩ rằng dù không thành công cũng sẽ học hỏi được nhiều kinh nghiệm quý giá.
Host: Những khó khăn lớn nhất gặp phải trong những ngày đầu tiên theo đuổi lĩnh vực tế bào gốc là gì?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Khó khăn lớn nhất gặp phải liên quan đến kỹ năng cá nhân, bởi bản thân được đào tạo là bác sĩ thực hành trực tiếp trên người bệnh, nhưng không được đào tạo chuyên sâu trong phòng thí nghiệm hay kỹ thuật nuôi cấy tế bào. Quá trình làm thí nghiệm trong phòng thí nghiệm tế bào gốc tại Đại học Quốc gia gặp nhiều thất bại liên tiếp, với nhiều lần nuôi cấy tế bào không thành công, tạo ra áp lực và thách thức lớn.
Bên cạnh đó, khi tiến tới ứng dụng tế bào gốc trên cơ thể người, còn phải đối mặt với những rào cản về pháp lý do lĩnh vực tế bào gốc vẫn còn mới, trong khi khung pháp lý chưa được hoàn thiện để đáp ứng kịp với sự phát triển của công nghệ.
Khó khăn tiếp theo đến từ sự nghi ngại và thiếu hiểu biết từ đồng nghiệp, thầy cô và xã hội về tế bào gốc, khiến việc nhận được sự đồng thuận và hỗ trợ trở nên hạn chế.
Ngoài ra, việc tế bào gốc bị thương mại hóa quá mức cũng làm gia tăng sự hoài nghi trong cộng đồng, trong khi mong muốn của người nghiên cứu là đưa tế bào gốc trở về đúng giá trị và ứng dụng thực tế, tránh bị thổi phồng hay đánh giá thấp.
Dù gặp nhiều thách thức, bằng sự nỗ lực nghiêm túc và kiên trì, những khó khăn này dần được vượt qua, đồng thời đem lại kết quả cụ thể, có ý nghĩa cho bệnh nhân.
Host: Việc thiếu thông tin, không có nhiều người đồng hành hay giáo án hoàn chỉnh tại Việt Nam, thì làm cách nào để tiếp cận và tìm hiểu nhiều kiến thức?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Ban đầu, không có giáo án cụ thể hay chuyên gia đầu ngành trong nước để hướng dẫn, nên việc học tập chủ yếu dựa vào tự nghiên cứu. Phần lớn kiến thức được tiếp cận qua các khóa học trực tuyến của nước ngoài, đặc biệt từ Hàn Quốc. Đã từng trải qua 22 tháng học tập tại Đại học Seoul, tập trung vào thực hành trong phòng thí nghiệm và xây dựng thử nghiệm lâm sàng tế bào gốc trên người. Kỹ năng phòng lab được đào tạo trong khoảng hai tháng kết hợp học trực tuyến và thực hành tại chỗ để thi đánh giá. Ngoài ra, còn có khoảng thời gian thực tập hai tuần tại Mỹ để tìm hiểu cách các giáo sư thiết kế và vận hành trung tâm tế bào gốc trong bệnh viện. Thêm vào đó, còn có trải nghiệm học tập tại bệnh viện công lớn nhất Đan Mạch, nơi triển khai thử nghiệm tế bào gốc trong điều trị bệnh tim mạch. Tất cả quá trình học đều dựa trên việc học hỏi từ các nước tiên tiến, vì trong nước không có chương trình đào tạo chuyên sâu cụ thể.
Host: Bác sĩ có lời khuyên nào dành cho các bạn trẻ mong muốn theo đuổi ngành không?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Ngay từ đầu cần thẳng thắn rằng lĩnh vực này rất khó và đòi hỏi sự kiên nhẫn lớn. Nếu thực sự muốn theo đuổi, cần rèn luyện kỹ năng lâm sàng như các bác sĩ được đào tạo chính quy, đồng thời phải nâng cao kỹ năng nhận biết và thao tác với tế bào trong phòng thí nghiệm. Cả hai kỹ năng này đều thiết yếu để trở thành chuyên gia hoàn chỉnh về tế bào gốc.
Host: Những nhận thức sai lệch phổ biến nhất về tế bào gốc mà mọi người thường gặp là gì?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Có hai luồng nhận thức phổ biến về tế bào gốc hiện nay. Một là mọi người thường xem tế bào gốc như một “cây đũa thần” – chỉ cần truyền tế bào gốc thì mọi bệnh tật đều sẽ được chữa khỏi. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không chính xác. Tế bào gốc có những giới hạn nhất định và phải được chỉ định đúng bệnh, đúng cơ chế bệnh và đúng giai đoạn mới phát huy hiệu quả. Nếu dùng bừa bãi, kết quả sẽ không như mong đợi.
Ví dụ trong nghiên cứu luận án tiến sĩ của tôi về bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính ở giai đoạn nặng, bệnh nhân phải thở máy thì việc ghép tế bào gốc cũng không mang lại hiệu quả rõ rệt. Tế bào gốc chỉ thực sự có tác dụng ở những giai đoạn sớm hơn của bệnh. Do đó, không nên thổi phồng quá mức tác dụng của tế bào gốc như một cây đũa thần.
Mặt khác, một số bác sĩ, đồng nghiệp và bệnh nhân cũng bày tỏ sự nghi ngại do quảng cáo quá mức. Tuy nhiên, các nghiên cứu trong và ngoài nước đều xác nhận tế bào gốc có tác dụng nhất định, miễn là được hiểu đúng và ứng dụng hợp lý.
Host: Trong quá trình đồng hành cùng bệnh nhân và gắn bó với câu chuyện y khoa, những kỷ niệm nào là đáng nhớ nhất và hiện lên rõ nét nhất khi được nhắc đến?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Một trong những kỷ niệm đáng nhớ nhất là khi bắt đầu làm việc với tế bào gốc, vừa mới sinh con được hai tuần nhưng đã phải trở lại phòng thí nghiệm vì công việc cấp bách và là người duy nhất trong bệnh viện được đào tạo về lĩnh vực này. Đó là khoảng thời gian khó khăn nhưng cũng đánh dấu bước đầu của hành trình lâu dài trong lĩnh vực tế bào gốc.
Ngoài ra, có những bệnh nhân từ năm 2013 đến nay vẫn tiếp tục theo dõi và điều trị với liệu pháp tế bào gốc, như một gia đình có người bệnh phổi được điều trị thành công rồi tiếp tục áp dụng liệu pháp này cho bệnh thoái hóa khớp. Tuy nhiên cũng có những kỷ niệm buồn khi gặp những bệnh nhân đến quá muộn, khiến liệu pháp không thể mang lại hiệu quả, điều đó để lại nhiều tiếc nuối.
Host: Những kỷ niệm tự hào và đáng nhớ nhất trong quá trình công tác là gì?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Thời điểm bắt đầu học về tế bào gốc, có thể nói là một trong những bác sĩ đa khoa tiên phong trong lĩnh vực này. Khi tham gia các báo cáo, hội nghị, hội thảo, luôn cảm thấy tự hào vì ít bác sĩ lựa chọn con đường này. Thông thường các bác sĩ thường chọn các chuyên ngành như tim mạch hay thần kinh – những lĩnh vực có nhiều bệnh nhân và nổi tiếng hơn, trong khi tế bào gốc là một lĩnh vực rất mới, chưa nhiều người theo đuổi.
Dù khi đó chưa có nhiều thành tựu, việc dám đi con đường ít người lựa chọn đã là một niềm tự hào lớn. Sau đó, đã thực hiện các nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng cấp quốc gia, như nghiên cứu về thoái hóa khớp gối, nghiên cứu về COPD phối hợp với Bệnh viện Quân y 103 và Bệnh viện Phổi Trung ương – đều được Bộ Khoa học và Công nghệ tài trợ. Cũng là một trong những người đầu tiên triển khai chương trình thử nghiệm thuốc tế bào gốc được công nhận là sản phẩm quốc gia.
Ngoài ra, còn tham gia viết hai cuốn sách về liệu pháp tế bào gốc, hợp tác cùng các giáo sư đầu ngành như Phó giáo sư Phạm Văn Phúc và Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm – đó là những thành tựu nhỏ trong sự nghiệp nghiên cứu tế bào gốc.
Host: Những cột mốc trên có khiến bản thân cảm thấy quyết định theo con đường này là đúng không?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Những cột mốc trên chính là sự cổ vũ trên con đường nghiên cứu tế bào gốc. Tuy nhiên, điều xứng đáng nhất là khi bệnh nhân được điều trị bằng tế bào gốc khỏe hơn, trở lại cuộc sống bình thường. Đó mới chính là thành tựu đáng khích lệ nhất, giúp tôi và cộng sự tiếp tục nghiên cứu.
Host: Điều gì giúp bác sĩ luôn giữ được động lực tiến lên mà không bỏ cuộc dù công việc nhiều?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Có lẽ đó là bản tính – bản tính luôn khao khát tạo ra giá trị thiết thực cho bệnh nhân và xã hội. Tôi cũng mong rằng thế hệ sau, con cái của mình, khi nhìn vào những nỗ lực và sự lao động không ngừng nghỉ của tôi sẽ hiểu rằng mọi thành công và giá trị lớn trong cuộc sống đều không đến một cách dễ dàng hay nhanh chóng, mà phải được xây dựng từ sự kiên trì và quyết tâm bền bỉ.
Host: Bác sĩ có lời nhắn nhủ gì dành cho các bạn đang ấp ủ ước mơ theo ngành y không?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Nếu đã chọn ngành y là con đường sự nghiệp, bạn cần sẵn sàng đối mặt với nhiều khó khăn, chịu đựng sự vất vả và luôn kiên nhẫn trong quá trình học tập và làm việc. Bên cạnh đó, cần không ngừng rèn luyện chuyên môn và kỹ năng để có thể đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp. Quan trọng nhất là phải có sự thấu hiểu sâu sắc, biết đặt mình vào vị trí của bệnh nhân, cảm nhận được nỗi đau và tâm tư của họ. Luôn tôn trọng mọi quyết định của bệnh nhân trong bất kỳ hoàn cảnh nào, vì đó là yếu tố then chốt để xây dựng niềm tin và sự hợp tác trong quá trình điều trị.
Host: Các bạn sinh viên ngành y cần tự thiết kế lộ trình và kế hoạch học tập như thế nào để đạt được kết quả tốt nhất trong ngành y?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Khi còn là sinh viên ngành y, tôi học theo hai nguyên tắc chính. Thứ nhất, phải thuộc càng nhiều kiến thức càng tốt, từ triệu chứng bệnh, cách điều trị, thuốc men đến cơ chế bệnh lý. Thứ hai, phải biết vận dụng logic để liên kết các kiến thức đó lại với nhau.
Một bệnh nhân thường không chỉ mắc một vấn đề duy nhất mà có thể nhiều vấn đề cùng tồn tại, bởi cơ thể là một thể thống nhất. Vì vậy, ngoài việc thuộc lòng kiến thức, sinh viên cần phát triển tư duy logic để phân tích và hiểu rõ mối quan hệ giữa các vấn đề bệnh lý. Nhiều khi nguyên nhân thật sự không nằm ở nơi mà ta nghĩ ban đầu, mà cần tư duy sâu để tìm ra.
Ngoài ra, ngành y đòi hỏi sự chăm chỉ rất lớn hơn so với các ngành khác. Hiện nay, ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, cũng rất quan trọng và gần như bắt buộc, vì kiến thức y học luôn cập nhật từ nguồn tài liệu nước ngoài.
Host: Tự học quan trọng như thế nào đối với các bạn trẻ, và làm thế nào để phát huy được kỹ năng tự học trong ngành y?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Khi lên lớp, mình học được rất ít, quan trọng là tự học, tự nghiên cứu và chủ động hỏi giảng viên để hiểu sâu hơn. Tự học không chỉ dành cho sinh viên mà còn cần thiết với bác sĩ, giảng viên, giáo sư. Nhiều khi không chỉ học chuyên môn mà còn phải tự học về các lĩnh vực khác như quản trị, trí tuệ nhân tạo, tế bào gốc. Nếu cứ chờ lớp học mới học thì sẽ bị chậm tiến bộ. Hiện nay, tự học là một kỹ năng quan trọng mà ai cũng cần phải có.
Host: Điều gì là phần thưởng quý giá nhất mà nghề y mang lại cho bác sĩ?
TS. Bác sĩ Lê Thị Bích Phượng: Nếu nói về phần thưởng quý giá nhất của ngành y, tôi cho rằng đó là cảm giác mình đã đóng góp hữu ích cho xã hội. Đó chính là phần thưởng lớn nhất đối với tôi.
Host: Chân thành cảm ơn bác sĩ Lê Thị Bích Phượng với những chia sẻ truyền cảm hứng về hành trình tiên phong trong lĩnh vực tế bào gốc. Hy vọng câu chuyện của bác sĩ là động lực quý giá cho những ai đang có ước mơ, hoài bão theo đuổi ước mơ ngành y.