Tin tứcCâu chuyện của Ren phản ánh tình trạng chung của nhiều tiến sĩ trẻ tại Trung Quốc trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng khắc nghiệt.
Năm 2024, Trung Quốc có hơn 97.000 người nhận bằng tiến sĩ, gấp đôi so với một thập kỷ trước. Tuy nhiên, số vị trí giảng dạy và nghiên cứu chỉ tăng khoảng 10%. Trong khi doanh nghiệp cắt giảm tuyển dụng, nhiều sinh viên chọn học tiếp để tìm lợi thế cạnh tranh. Thực tế cho thấy tấm bằng tiến sĩ chưa hẳn là “tấm vé vàng”, mà chỉ mở ra một cuộc đua mới với áp lực không kém.
Theo nền tảng tuyển dụng Zhilian, chỉ 44% tiến sĩ tìm được việc làm trong năm 2024, giảm 12,3% so với năm trước. Với nhóm tốt nghiệp đại học, tỷ lệ này đạt 45,4%, cao hơn không nhiều. Con số này cho thấy lực lượng lao động có trình độ cao cũng rơi vào cảnh bế tắc. Thậm chí, nhiều người sau khi được tuyển dụng nhận ra công việc không đòi hỏi bằng thạc sĩ hay tiến sĩ.
Không chỉ riêng Trung Quốc, tình trạng tiến sĩ thất nghiệp là xu hướng toàn cầu. Mỗi năm, số người có bằng tiến sĩ tăng 3-5%, trong khi cơ hội việc làm trong môi trường học thuật lại ít mở rộng. Khảo sát công bố tháng 6/2024 của tạp chí Nature cho thấy Trung Quốc và Ấn Độ là những nơi cạnh tranh gay gắt nhất. Ở Mỹ, chỉ 17% tiến sĩ trong lĩnh vực STEM có thể giành được vị trí giảng viên chính thức trong vòng ba năm sau tốt nghiệp. Khoảng 68.000 người khác phải chấp nhận làm postdoc (nghiên cứu sau tiến sĩ). Châu Âu cũng chứng kiến xu hướng tương tự.
Khi cạnh tranh gia tăng, các trường đại học ngày càng khắt khe. Nhiều nơi yêu cầu tiến sĩ mới phải có công trình công bố trên tạp chí quốc tế uy tín hoặc từng chủ trì dự án lớn. Điều này tạo thêm áp lực cho những người vừa tốt nghiệp.
Emma Huang, 31 tuổi, tiến sĩ ngành văn học từ một trường hàng đầu ở Trung Quốc, thừa nhận gặp nhiều khó khăn. Cô chỉ có một bài báo trên tạp chí cấp C, không đủ điều kiện cạnh tranh vào vị trí giảng viên, buộc phải cân nhắc làm postdoc dù biết tương lai còn nhiều bấp bênh.
Áp lực xuất bản không dừng lại sau khi có việc làm. Đại học Thanh Hoa đặt tiêu chuẩn “có bài báo khoa học được công bố hoặc bị sa thải”, và quy định này dần lan xuống các trường ít tên tuổi hơn. Từ năm 2021, nhiều cơ sở áp dụng hệ thống đánh giá dựa trên số lượng công trình nghiên cứu, khiến giảng viên phải gánh thêm áp lực.
Trong quá trình làm nghiên cứu sinh, Ren từng mất ngủ suốt hai năm vì kết quả không đáp ứng kỳ vọng của giáo sư hướng dẫn. Cô cho biết, nhiều học giả trẻ phải đánh đổi cả sức khỏe và đời sống cá nhân để đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe.
Một số tiến sĩ dù muốn rẽ sang hướng khác cũng lo ngại bị kỳ thị khi làm ngoài học thuật. Pan Ying, 33 tuổi, tiến sĩ ngành khoa học sinh học, cho rằng chương trình đào tạo hiện nay vẫn nặng về lý thuyết, ít ứng dụng thực tế. Dù vậy, cô tự an ủi rằng quãng thời gian học tiến sĩ giúp mình rèn luyện khả năng tư duy logic và phát triển bản thân.
Trong bối cảnh số lượng tiến sĩ ngày càng tăng nhanh, nhiều chuyên gia cho rằng thị trường lao động Trung Quốc cần mở rộng cơ hội ngoài môi trường đại học, đồng thời khuyến khích ứng dụng tri thức vào các lĩnh vực thực tiễn để giảm áp lực cho lực lượng lao động có trình độ cao.
