Tin tứcPhường Lái Thiêu (TPHCM) từng là “thủ phủ” của những lò gốm đỏ lửa suốt ngày đêm. Từ thế kỷ trước, sản phẩm gốm nơi đây đã có mặt khắp miền Nam, nổi tiếng với màu men đặc trưng và hoa văn thủ công tinh xảo.
Thế nhưng, trước làn sóng công nghiệp hóa, số lò còn hoạt động nay chỉ đếm trên đầu ngón tay. Theo những nghệ nhân lâu năm, nếu trước đây Lái Thiêu có hàng chục lò lớn nhỏ thì hiện chỉ còn vài cơ sở duy trì sản xuất. Sản lượng giảm, đơn hàng ít dần, nhiều chủ lò buộc phải đóng cửa hoặc chuyển sang nghề khác.
Lò gốm xưa vẫn còn đỏ lửa!
Giữa bức tranh làng nghề đang thu hẹp, những người thợ gốm lâu năm vẫn kiên trì bám trụ với nghề. Chú Dũ (49 tuổi) người đã gắn bó với nghề hơn 35 năm, vào nghề từ khi mới học lớp 7. Công việc chính của chú là tạo hình – công đoạn đầu tiên để làm ra sản phẩm.
“Sản phẩm lớn thì mất nhiều thời gian hơn, nhỏ thì nhanh hơn. Giờ bọn trẻ không làm, nghề này cực quá nên coi như thất truyền” - chú Dũ chia sẻ.
Không chỉ chú Dũ, chú Dẹo (55 tuổi) cũng bắt đầu làm gốm từ năm 14 tuổi. “Thấy người ta làm rồi mình mê, học theo để kiếm tiền”, chú kể. Công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ: nặn đất, đắp chi tiết, phơi nắng, tráng men và nung lò. Thời gian phơi tùy loại sản phẩm và thời tiết, có khi một ngày, có khi ba bốn ngày.
Trong cái nắng gắt ở xưởng gốm Lái Thiêu, đôi tay chú Vũ thoăn thoắt tạo hình trên khuôn. Bụi đất bám đầy người, mồ hôi chảy ướt lưng, giọng chú trầm ấm, chất chứa câu chuyện của người gắn bó cả đời với đất và lửa: “Nghề gốm vất vả lắm, nhưng chú lỡ yêu rồi nên không bỏ được.”
Theo chú Vũ, quy trình làm ra sản phẩm bắt đầu từ cục đất sét thô, được đặt lên bàn xoay, cắt từng phần, nắn vào khuôn rồi mới thành hình chiếc chậu, chiếc bình. “Hồi xưa học nghề cực lắm, giờ làm gốm cũng cực nhưng thành quen rồi”.
Với những người thợ này, mỗi mẻ gốm ra lò không chỉ là thành quả lao động, mà còn là một phần đời gắn bó với đất và lửa.
Cô Út (45 tuổi) từng chuyển sang làm công ty, nhưng rồi quay về với nghề suốt 28 năm qua.
Cô Út trải lòng: “Nghề này cực, nhưng vì là nghề truyền thống nên ai cũng muốn giữ. Làm gốm phải yêu nghề, không yêu thì không làm nổi”. Tiếng bàn xoay kẽo kẹt, mùi đất ẩm và hơi nóng từ lò nung đã trở thành một phần nhịp sống quen thuộc của cô.
Cô vẫn giữ cách làm dân gian, đặt trọn tâm huyết vào từng sản phẩm. Đất phải được tưới thường xuyên để dẻo, đất cũ tốt hơn đất mới. Khách đặt mẫu gì thì làm mẫu đó, không sản xuất hàng loạt.
“Khó vậy nhưng được cái nghề này có sự linh hoạt về thời gian, chiều bận thì sáng làm, có khi làm tới 9 giờ tối”, cô nói thêm.
Ở một góc khác, chú Phương (52 tuổi) đang tỉ mỉ mài từng chiếc bình cho bề mặt thật nhẵn. “Công đoạn này mất nhiều thời gian, phải đều tay, mài cho bề mặt thật phẳng, tránh đứt tay chân”, chú giải thích.
Chú Phương đã làm nghề hơn 30 năm, tự hào rằng gốm Lái Thiêu không chỉ là vật dụng, mà còn là nét hồn quê.
Để có sản phẩm hoàn chỉnh, đất sét được chọn từ Tân Uyên hoặc Bến Cát, sau khi xử lý, nhào nhuyễn, tạo hình, trang trí, tráng men và nung liên tục suốt ngày đêm.
“Chỉ cần nhiệt độ không đều là coi như bỏ cả mẻ” - bởi vậy, mỗi sản phẩm được bán ra không chỉ là vật dụng, mà còn là kết tinh của công sức, kỹ thuật, thời gian, và cả sự hồi hộp trong từng mẻ lửa.
“Thế hệ trẻ giờ…mong theo nghề là điều quá xa xỉ”
Theo các nghệ nhân, thế hệ trẻ gần như không mặn mà với nghề bởi thu nhập không ổn định, môi trường làm việc bụi bặm, nặng nhọc, trong khi làm công ty lương tháng đều, điều kiện sạch sẽ hơn.
Nhiều gia đình có truyền thống làm gốm cũng không khuyến khích con cái nối nghiệp, lo sợ tương lai bấp bênh. “Giờ các bạn trẻ quan tâm đến nghề này chỉ còn rất ít. Nghề truyền thống này giờ xa xỉ lắm”, chú Vũ trải lòng.
Tuy vậy, những người thợ gốm Lái Thiêu vẫn lặng lẽ bám trụ, không chỉ để mưu sinh, mà còn giữ lại hồn cốt của một làng nghề trăm năm.
Họ hy vọng sẽ có những chính sách hỗ trợ, những lớp truyền nghề cho thanh niên, hoặc kết hợp với du lịch trải nghiệm để đưa gốm Lái Thiêu đến gần hơn với thị trường hiện đại.
Trong ánh lửa đỏ hắt ra từ miệng lò, bàn tay người thợ vẫn miệt mài vuốt từng đường cong, phủ từng lớp men mỏng. Dù khó khăn, họ tin rằng, chỉ cần còn người yêu nghề, ngọn lửa gốm Lái Thiêu sẽ không bao giờ tắt. Giữ lửa nghề gốm, với họ, cũng chính là giữ lại một phần ký ức và bản sắc quê hương.
