Tin tứcTừng giữ nhiều vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị và truyền thông, từ Giám đốc kênh VTV4, Phó Chủ tịch tỉnh Bắc Ninh, đến Phó Tổng Thư ký Liên hiệp các tổ chức Hữu nghị Việt Nam, ông Bạch Ngọc Chiến đã chọn rời nhiệm trường ở tuổi 50. Hiện ông là Phó Chủ tịch Liên đoàn Vovinam Việt Võ Đạo. Ông tiếp tục hoạt động và cống hiến theo cách riêng: lặng lẽ, bền bỉ, và không ngừng suy tư về con người, văn hóa và vận mệnh.
Cuộc đời là một chuỗi lựa chọn có tính toán
*Host: Trước tiên, ông có thể chia sẻ vài dấu mốc đáng nhớ trong hành trình cuộc đời, những điều mà ông cho là quan trọng và có ý nghĩa?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi nghĩ rằng mình có một cuộc đời khá sôi nổi và đáng sống, bởi tôi đã trải qua rất nhiều công việc, vai trò và trải nghiệm khác nhau.
Khởi đầu của tôi là một giáo viên dạy tiếng Anh. Sau đó, tôi làm hướng dẫn viên du lịch trong 2 năm, một công việc mà tôi rất trân quý, nhất là khi tôi từng hai lần chinh phục đỉnh Fansipan vào năm 1995, thời điểm chưa có cáp treo hay đường mòn như bây giờ. Khi ấy, hành trình kéo dài tới 4 ngày 3 đêm, ngủ lại trong rừng, đó là một ký ức rất đặc biệt.
Sau thời gian làm du lịch, tôi được mời làm cho một công ty thương mại, Công ty Sài Gòn Viconship, đại lý của hãng vận tải Evergreen (Đài Loan). Mức lương khi đó khoảng 3.000–4.000 USD/tháng, rất cao vào năm 1996. Nhưng tôi không chọn con đường an nhàn ấy. Tôi luôn bị thu hút bởi những công việc có tính dấn thân, gắn với sứ mệnh xã hội và chiều sâu văn hóa.
Vì vậy, tôi chuyển sang làm báo chí, cụ thể là cho tờ San Jose Mercury News - một tờ báo của Mỹ có văn phòng thường trú tại Việt Nam. Do hoạt động báo chí quốc tế thuộc quản lý của Bộ Ngoại giao, tôi ký hợp đồng thông qua Trung tâm Báo chí của Bộ. Sau khoảng 8 tháng, tôi dự tuyển và trúng tuyển vào Bộ Ngoại giao.
11 năm làm trong ngành ngoại giao là một quãng thời gian rất giá trị. Trong đó, tôi đặc biệt ấn tượng với 3 năm công tác tại Washington D.C., đảm nhiệm vị trí Tùy viên Văn hóa – Báo chí tại Đại sứ quán Việt Nam. Khoảng thời gian ấy có tác động lớn tới tư duy và định hướng nghề nghiệp của tôi về sau.
Khi trở về Việt Nam năm 2005, tôi được bồi dưỡng để trở thành cán bộ lãnh đạo tại Vụ Thông tin - Báo chí của Bộ Ngoại giao, rồi sau đó được điều chuyển sang Vụ Chính sách Đối ngoại, một đơn vị rất quan trọng. Tôi làm việc cùng các đồng nghiệp như anh Bùi Thanh Sơn, nay là Bộ trưởng Ngoại giao và anh Vũ Thanh Sơn, sau này làm Đại sứ Việt Nam tại Trung Quốc.
Dù công việc thuận lợi, tôi vẫn luôn mong muốn được sáng tạo và thử thách trong môi trường mới. Năm 2006, lãnh đạo Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) mời tôi về công tác tại VTV4, kênh truyền hình dành cho người Việt ở nước ngoài. Lý do là khi làm việc ở Mỹ, tôi đã sử dụng kênh này rất nhiều để lan toả hình ảnh Việt Nam ra cộng đồng kiều bào, đồng thời có những đóng góp, hỗ trợ các đoàn làm phim của VTV sang Mỹ, tham gia sản xuất, tìm kiếm nhân vật, phiên dịch, thậm chí vợ tôi còn nấu ăn cho ekip. Qua những lần làm việc đó, họ nhận ra tôi có tư duy sản xuất truyền hình và mời tôi cộng tác chính thức.
Dù ban đầu chỉ dự định hỗ trợ với vai trò tư vấn, nhưng sau một thời gian suy nghĩ, tôi chính thức nhận lời. Nhiều người nghĩ tôi chỉ “ghé qua” VTV4, nhưng tôi gắn bó gần 7 năm, để lại một số dấu ấn chuyên môn mà đến giờ tôi vẫn cảm thấy tự hào.
Sau đó, tôi được điều động luân chuyển về địa phương, giữ chức Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định trong 5 năm rưỡi. Tiếp theo, tôi quay lại công tác tại Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, rồi nghỉ để chuyển sang làm việc trong lĩnh vực tư nhân, cụ thể là làm Phó Chủ tịch cho một tập đoàn giáo dục trong 3 năm.
Hiện tại, tôi đang tham gia một số hoạt động liên quan đến Liên đoàn Vovinam Việt Võ Đạo Việt Nam, giữ vai trò Phó Chủ tịch của cả Liên đoàn trong nước và Liên đoàn thế giới.
Tôi đến với Vovinam từ một nhận định chiến lược rằng: môn võ này có tiềm năng rất lớn để trở thành “sức mạnh mềm” của văn hoá Việt Nam trên trường quốc tế, đóng góp cho ngoại giao văn hóa. Với tiềm lực ấy, tôi tin rằng Vovinam hoàn toàn có thể phát triển bằng nội lực, không chỉ dựa vào tài trợ của các cá nhân tâm huyết.
Hiện nay, Liên đoàn Vovinam là tổ chức xã hội, không nhận ngân sách nhà nước nên tài chính còn nhiều khó khăn. Tôi kỳ vọng mình có thể góp phần xây dựng một nền tảng tài chính bền vững cho phong trào Vovinam, bằng việc khởi tạo các mô hình phát triển tự chủ, giống như việc tôi từ bỏ vị trí có nhiều đãi ngộ trong tập đoàn giáo dục để chuyển sang làm startup cho chính Liên đoàn.
Tôi tin rằng, với niềm tin và nỗ lực, chúng tôi sẽ cùng nhau xây dựng được một nền tảng vững chắc cho Vovinam, cả ở Việt Nam và trên thế giới.
*Host: Từng làm ngoại giao, truyền thông, chính trị… ở tuổi ngoài 50, ông lại khởi nghiệp với Vovinam. Chắc có cú sốc hay bước ngoặt nào khiến ông rẽ hướng như vậy?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Không hề có cú sốc nào cả. Tôi luôn xem cuộc đời mình là chuỗi những lựa chọn có tính toán, dựa trên trải nghiệm, kỹ năng, kiến thức và cả cá tính riêng. Mỗi bước đi đều nằm trong một kế hoạch dài hạn, không phải là sự liều lĩnh.
Từ giáo viên, nhà báo, nhà ngoại giao, rồi truyền hình, tôi đều có chung một mong muốn: tạo ra tác động tích cực đến người khác. Khi dạy học, tôi ảnh hưởng đến vài chục học sinh. Làm ngoại giao, tôi nói chuyện với hàng nghìn người về văn hoá, lịch sử Việt Nam. Còn ở VTV4, tôi có thể lan toả đến hàng triệu người.
Ngay từ khi thi vào Bộ Ngoại giao năm 1997, tôi đã chuẩn bị “phương án B” cho mình, rằng nếu không tiếp tục con đường công vụ, tôi vẫn có thể làm tốt ở lĩnh vực khác. Tôi luôn học thêm, rèn kỹ năng mới, lấy bằng luật, bằng thạc sĩ quản trị kinh doanh… để sẵn sàng thích nghi.
Vì thế, khi tôi rời nhà nước sang khối tư nhân hay khởi nghiệp với Vovinam, đó không phải bước ngoặt bất ngờ, mà là một chặng đường đã được chuẩn bị kỹ lưỡng từ trước. Chuyển đổi tất nhiên có cảm xúc, có hoài niệm, nhưng không hề hụt hẫng. Mọi thứ đều nằm trong một dòng chảy phát triển hợp lý, đúng với định hướng và mục tiêu sống của tôi.
*Host: Trải qua nhiều công việc và vị trí khác nhau trong xã hội, theo ông, những trải nghiệm nghề nghiệp và va chạm cuộc sống đã góp phần hình thành nên nhân cách của mình - hay chính cá tính sẵn có đã dẫn dắt ông đến những vị trí và lựa chọn đó?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi nghĩ rằng đây là mối quan hệ hai chiều. Một mặt, cá tính và nhân cách của tôi được hình thành từ nhỏ, đặc biệt là nhờ nền tảng giáo dục trong gia đình. Mặt khác, mỗi công việc, mỗi môi trường tôi trải qua cũng tác động trở lại, giúp định hình, mài giũa và phát triển con người mình thêm rõ nét.
Tôi sinh ra ở một làng ven đô Hà Nội, lớn lên trong điều kiện không mấy dư dả. Nhưng bố mẹ tôi đặc biệt coi trọng việc học hành và giáo dục nhân cách. Trong khi nhiều gia đình lúc đó còn giữ quan niệm “học giỏi để làm gì”, sẵn sàng cho con bỏ học để đi làm đồng, thì bố mẹ tôi sẵn sàng chịu vất vả hơn để cho con đi học đến nơi đến chốn.
Tôi vẫn nhớ lời mẹ dạy từ bé: “Phải sống thảo với người khác.” Tôi từng được mẹ mua cho một chiếc áo bông, món quà rất quý trong những năm tháng đói khổ. Nhưng khi ra quê chơi, thấy anh họ mặc phong phanh giữa mùa đông, tôi đã cởi áo mình đang mặc để cho. Mẹ biết chuyện, dù tiếc, nhưng không trách. Bà chỉ nhẹ nhàng nhắc lại điều đã dạy: “Con sống thảo là đúng.”
Chính những bài học đơn giản ấy, từ sự thảo, sự nhường nhịn, đến lòng tự trọng đã đi theo tôi suốt đời. Mẹ dạy chúng tôi không được đi ăn cỗ theo người khác, không sống nhờ, sống gửi, không tham, không so đo hơn thiệt. Sống phải có tự trọng, có giới hạn, biết đủ.
Tôi tin rằng chính nền tảng giáo dục gia đình là yếu tố cốt lõi giúp tôi vững vàng trong mọi công việc sau này, dù là làm giáo viên, ngoại giao, truyền thông hay chính trị. Dù có những giai đoạn, bạn bè tôi giàu lên rất nhanh từ đất đai, còn tôi làm công chức lương ba cọc ba đồng. Nhưng sau cùng, sự giàu có vật chất cũng không thể so sánh với sự giàu có trong trí tuệ, nhân cách và sự thanh thản trong tâm hồn.
Nói ngắn gọn: nền giáo dục gia đình đã tạo nên nền móng nhân cách cho tôi. Còn công việc và trải nghiệm xã hội là nơi tôi tôi luyện, phát triển và giữ vững nhân cách ấy.
*Host: Vậy đến giờ, ông đã tìm được số phận của chính mình chưa?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi không tin vào số phận theo cách nhiều người vẫn nghĩ, rằng ai đó sinh ra đã có số khổ hay số sướng, hoặc khi gặp thất bại thì cho rằng “số đã an bài”. Theo tôi, số phận thật ra chính là kết quả của tính cách con người, là điều mà chính chúng ta quyết định, chứ không phải do một thế lực nào sắp đặt. Nó là sự tổng hợp của những gì ta đã gieo trong cuộc sống: cách ta sống, làm việc, ứng xử với bản thân, với người khác, trong công việc… Tất cả những điều đó sẽ dẫn đến kết quả, hay người ta gọi là “số phận”.
Hồi nhỏ, bố mẹ tôi rất cẩn thận, mời đến 11 thầy tử vi lập số cho tôi khi tôi vừa tròn 12 tuổi. Các thầy nói nhiều điều lắm, và kết luận rằng: "Thằng này sau này chẳng làm nên trò trống gì, làm đến chức Chánh cũng hỏng." Nghe xong, tôi rất bất bình. Mình là một đứa trẻ đầy hoài bão, khát vọng, vậy mà mới 12 tuổi đã có người ‘định đoạt’ cả cuộc đời mình? Tôi không chấp nhận điều đó. Và tôi đã sống, đã làm việc, đã chứng minh điều ngược lại. Với tôi, tử vi hay số phận chỉ nên xem như một điều vui vẻ, mang tính tham khảo.
Người ta hay nói “đức năng thắng số”, nhưng ngay cả câu đó cũng là một cách ngụy biện cho niềm tin vào số mệnh. Tôi nghĩ chúng ta nên tỉnh táo, đặc biệt khi đối diện với các vấn đề tâm linh, bói toán, tử vi. Những điều đó chỉ là sản phẩm văn hóa, được sinh ra trong một giai đoạn lịch sử, trong điều kiện kinh tế – xã hội nhất định. Ở nơi này có thể rất linh thiêng, rất quan trọng, nhưng khi sang một nền văn hóa khác, nó có thể hoàn toàn vô nghĩa. Ví dụ như phong thủy nhà phải hợp hướng, hợp trạch, nhưng bây giờ ra nước ngoài hay thậm chí trong các chung cư cao cấp ở Việt Nam, ai còn bận tâm phong thủy kiểu đó nữa?
Nói cho cùng, những thứ thuộc về tâm linh, văn hóa… chỉ nên hiểu là nét đặc thù của từng giai đoạn. Còn cuộc sống hôm nay, hiện đại, mở rộng và thay đổi từng ngày, thì chính con người phải là người quyết định vận mệnh của mình, chứ không phải là “số phận” nào cả.
*Host: Nhiều người tiếc và cho rằng, nếu ông tiếp tục gắn bó với bộ máy nhà nước, thì đất nước sẽ có thêm một người lãnh đạo tử tế và tài năng. Phải chăng sự thay đổi ấy là số phận?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Đó là lựa chọn của tôi, vì tôi hiểu rất rõ bản thân mình. Tôi chỉ là một trong gần 100 triệu người Việt Nam, trong hơn 8 tỷ người đang sống trên Trái đất và trong hàng trăm tỷ người đã từng sinh ra rồi trở về với đất. Nên tôi không bao giờ ngộ nhận rằng mình đặc biệt đến mức phải làm điều gì đó vĩ đại hay không thể thay thế. Thực tế là, những người có năng lực như tôi, thậm chí giỏi hơn không hề ít. Tôi hoàn toàn có thể bị thay thế bất cứ lúc nào.
Mọi người quý mến thì thường mong tôi tiếp tục tiến xa trong bộ máy, từ Phó Chủ tịch lên Chủ tịch, rồi thậm chí là Bộ trưởng… Họ nghĩ đó là “thành công”. Nhưng với tôi, thành công là một khái niệm khác. Tôi quan niệm: không nhất thiết phải giữ chức vụ cao mới làm được việc lớn. Có người chức to, nhưng về hưu chẳng ai nhớ đến, vì chẳng để lại điều gì thực sự có giá trị cho cộng đồng.
Tôi nhớ đến một người mà tôi rất kính trọng, bác Phạm Viết Phương, nguyên Giám đốc Sở Thủy sản Thừa Thiên Huế. Khi thấy người dân vùng ven biển sống bấp bênh vì bão lũ, bác đã vận động họ vào khu vực phá Tam Giang sinh sống, dạy họ nuôi tôm, chuyển đổi sinh kế. Từ đó, họ có cuộc sống ổn định và sung túc. Đến giờ, người dân tôn bác như một vị Thành Hoàng. Một người chỉ là Giám đốc Sở, nhưng di sản để lại còn quý hơn nhiều so với một Bộ trưởng mà không làm được gì đáng nhớ.
Vì vậy, tôi chọn con đường của mình. Không phải để làm lớn, mà để sống có ích. Và nếu có để lại được điều gì có giá trị cho cộng đồng, dù nhỏ thôi thì với tôi, đó mới là thành công.
Vovinam: Đòn thế rèn thân, đạo lý rèn người
*Host: Hồi nãy ông có chia sẻ rất say sưa về việc bắt đầu khởi nghiệp lại ở tuổi ngoài 50. Nhưng có người sẽ nhìn vào và đặt câu hỏi: Liệu bắt đầu lại ở tuổi đó có phải là một điều bất hạnh?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi không nghĩ vậy. Tôi lại cho đó là một may mắn.
Ngày xưa, một người bạn xem tử vi từng nói: “Cậu thuộc kiểu thành công muộn, ngoài 50 tuổi mới có tiền.” Tôi vẫn nhớ điều đó và giờ nhìn lại, thấy nó đúng theo một cách tích cực.
Với tôi, khởi nghiệp ở tuổi nào không quan trọng. Có người khởi nghiệp sớm, có người muộn nhưng điều quan trọng là mình có cơ hội được bắt đầu, được làm điều mình tin. Nếu tôi chỉ muốn khởi nghiệp để kiếm sống hay làm giàu thì đã có thể chọn con đường dễ hơn, thực dụng hơn. Nhưng tôi chọn bắt đầu lại với một điều rất riêng, đó là Vovinam.
Tôi yêu Vovinam vì nó không chỉ là võ thuật. Nó mang trong mình triết lý sống, bản sắc văn hóa, và có khả năng rèn luyện cả thể chất lẫn tinh thần. Vovinam có những giá trị cốt lõi như “cương nhu phối triển”, tức là biết lúc nào cần mềm, lúc nào cần cứng không chỉ trong đòn thế mà trong cả cách sống. Những giá trị đó không chỉ khiến người Việt tự hào, mà còn làm người nước ngoài cảm thấy bị cuốn hút.
Khởi nghiệp với Vovinam, tôi không chỉ muốn xây dựng một doanh nghiệp mà còn muốn góp phần tạo ra ảnh hưởng tích cực: giúp người học khỏe hơn, tự tin hơn, sống văn minh hơn, và yêu giá trị Việt Nam hơn.
Bên cạnh đó, tôi cũng đang triển khai một dự án khác: phổ cập tiếng Anh cho trẻ em ở nông thôn và miền núi. Xuất phát từ chính trải nghiệm của mình, một đứa trẻ nhà quê đổi đời nhờ học ngoại ngữ, tôi tin rằng tiếng Anh là chiếc chìa khóa giúp các em thay đổi số phận. Tôi đã thử nghiệm điều này ở nhiều nơi như Lang Chánh, Sa Pa, Định Hóa, và thấy hiệu quả rất rõ.
Nếu tôi chọn an toàn, tôi có thể làm cho một công ty nước ngoài, lĩnh lương cao, sống đủ đầy. Nhưng tôi thấy hạnh phúc hơn khi được khởi nghiệp theo cách của mình – với những dự án có ý nghĩa xã hội sâu sắc. Với tôi, đó không phải là bất hạnh – mà là một may mắn lớn trong cuộc đời.
*Host: Hiện nay nhiều người đang lao vào kiếm tiền bằng mọi cách. Nhưng ông đang nói đến giá trị sâu sắc hơn: không chỉ dạy võ thuật mà là truyền tải võ đạo; không chỉ dạy tiếng Anh mà là giúp trẻ em ở vùng sâu vùng xa có cơ hội đổi đời... Ông có thể chia sẻ rõ hơn về cái “đạo” mà ông đang theo đuổi trong từng việc mình làm?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi thì không có tham vọng triết lý hay khái quát gì lớn lao, chỉ đơn giản nhìn chữ "đạo" như cách mà anh vừa nói, đó là phần đóng góp tích cực của một con người cho xã hội. Bởi vì thực tế hiện nay, môi trường sống và làm việc mang tính cạnh tranh khốc liệt, và không ít người sẵn sàng đánh đổi cả danh dự, đạo lý để kiếm tiền. Đó là điều bất hạnh cho xã hội.
Tuy nhiên, từ xưa đến nay, tất cả các học thuyết, tư tưởng lớn, dù là chính trị hay triết học đều hướng đến mục tiêu nhân bản: giúp con người sống tốt hơn. Bởi vì, số người nghèo, yếu thế luôn nhiều hơn những người giàu có, quyền lực. Cho nên, tạo cơ hội cho người yếu thế vươn lên, hoàn thiện mình, đó là việc vô cùng đáng quý.
Cá nhân tôi nghĩ rằng, nhu cầu vật chất của con người thực ra có giới hạn, ăn mấy nghìn calo là đủ, sống hưởng thụ cũng chỉ đến một mức nào đó. Nhưng nếu biết sống có đạo lý, có nhân cách thì sẽ được người khác tôn trọng, và điều đó đáng quý hơn nhiều.
Tôi từng chứng kiến có những người dùng đủ mọi thủ đoạn để làm giàu, đến khi giàu rồi mới đi làm từ thiện, xây nhà tình nghĩa... nhưng thật ra lại chỉ là hình thức đánh bóng danh tiếng, bù đắp lại cho những gì họ đã đánh mất.
Tôi nghĩ rằng nếu xã hội không thay đổi cách giáo dục, không hướng con người sống có danh dự, kỷ luật, và thiện tâm thì khó mà phát triển bền vững, xây dựng một xã hội hài hòa, hạnh phúc được.
Năm nay tôi có cơ hội đi qua một số nước châu Phi, châu Mỹ và cả Hàn Quốc. Những trải nghiệm đó giúp tôi nhận ra: chúng ta đang sống ở một đất nước có điều kiện tự nhiên tuyệt vời, biển dài, đất đai màu mỡ nhưng đáng buồn là cách ứng xử giữa con người với nhau lại có nhiều điều khiến day dứt.
Tôi từng đến những nước rất nghèo như Togo, thu nhập bình quân chưa đến 1.000 USD/người/năm, nhưng chỉ nhìn cách họ cư xử nơi sân bay thôi, tôi đã thấy có sự văn minh hơn cả ở nhiều nơi của ta. Cho nên, sự văn minh không nhất thiết phải đi cùng sự giàu có, đó là lựa chọn.
Rất nhiều người, như tôi, từng hoài niệm về một thời “nghèo nhưng tình người đậm đà”, sống thuận thiên nhiên, nhân ái và gần gũi. Tôi tin rằng, dù làm kinh doanh hay bất kỳ ngành nghề gì, nếu người ta giữ được đạo đức nghề nghiệp, lấy chữ tín làm đầu, sống kỷ luật và biết nghĩ cho người khác, thì đó đã là hành đạo rồi. Không cần phải làm những việc cao quý như giáo dục hay dạy võ mới được gọi là sống có đạo.
*Host: Nếu loại trừ yếu tố bẩm sinh, thì điều gì ảnh hưởng lớn nhất đến cách cư xử giữa người với người hiện nay: giáo dục gia đình, giáo dục nhà trường hay tác động xã hội, thưa ông?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Theo tôi, trong điều kiện hiện nay, giáo dục gia đình vẫn là yếu tố quan trọng nhất. Bởi vì con cái chính là tấm gương phản chiếu của cha mẹ. Cha mẹ sống và hành xử ra sao, điều đó sẽ trở thành nguyên tắc sống trong tiềm thức con trẻ. Dù đứa trẻ có học cao hiểu rộng đến đâu, được dạy dỗ từ nhà trường hay tiếp cận thông tin từ xã hội nhiều đến đâu, thì cái nền tảng đạo đức đầu tiên được gieo từ gia đình mới là thứ định hình sâu sắc và bền vững nhất.
Tuy nhiên, một yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ khác hiện nay, đôi khi còn vượt qua cả nhà trường, đó chính là xã hội và cụ thể là công nghệ, là chiếc điện thoại, là Internet. Trẻ em ngày nay chỉ trong vòng một giờ có thể tiếp cận một lượng thông tin mà ngày xưa chúng ta phải mất nhiều năm mới biết được. Chính điều đó làm thay đổi tốc độ phát triển tâm lý, tư duy, cả hành vi của các em.
Vì vậy, vai trò của gia đình càng trở nên quan trọng hơn: phải đặt ra giới hạn, quy tắc. Ví dụ như thời gian dùng điện thoại, thời gian xem TV, thời gian đọc sách, sinh hoạt… Những gia đình có nề nếp như vậy thì dù công nghệ có hấp dẫn đến đâu, con cái họ vẫn phát triển tốt. Ngược lại, những gia đình buông lỏng thường cho con điện thoại để “giữ yên”, cho xem gì cũng được, miễn là người lớn rảnh tay thì kết cục giáo dục của những đứa trẻ ấy chắc chắn sẽ khác hẳn.
Về môi trường làm việc, tức là xã hội khi bước vào đời thì cũng có hai mặt. Một mặt tích cực là ngày càng có nhiều doanh nghiệp tiếp cận và áp dụng những thông lệ tốt của thế giới. Họ xây dựng được văn hóa làm việc văn minh, khoa học, nhân văn tạo ra môi trường tích cực cho nhân viên, tôn trọng giá trị con người. Nhưng mặt khác, vẫn còn những môi trường độc hại, nơi người lãnh đạo hành xử chộp giật, lươn lẹo, bất chấp thủ đoạn. Ở đó, không thể xây được văn hóa tử tế, không thể mong con người sống và làm việc hạnh phúc.
Tôi vẫn giữ một niềm lạc quan, vì đang có nhiều doanh nghiệp Việt Nam chuyển mình, học hỏi, chọn con đường xây dựng từ gốc: đặt văn hóa làm nền tảng, tạo ra giá trị bền vững, chậm hơn, vất vả hơn, nhưng lâu dài sẽ vững hơn. Còn những doanh nghiệp “ăn xổi”, bất chấp tất cả để có lợi nhuận thì dù có dùng truyền thông để tô vẽ hình ảnh, sớm muộn cũng sẽ lộ ra bản chất. Vì thế, lựa chọn con đường nào, không chỉ là chiến lược phát triển, mà còn là sự lựa chọn đạo đức, văn hóa và giá trị sống.
Thành công không cần phải đánh đổi sự tử tế
*Host: Nhiều người nghĩ rằng những điều ông chia sẻ như từ bỏ thu nhập cao, khởi nghiệp tuổi ngoài 50, sống tử tế... là lý tưởng nhưng xa vời. Họ đang cần cơm áo gạo tiền, cần thu nhập ổn định trước mắt... Ông sẽ nói gì với họ - những người đang sống trong hoàn cảnh rất khác?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi cũng như mọi người thôi, cũng phải lo kiếm sống, không có gì khác biệt. Tôi vẫn phải sử dụng công nghệ để làm việc, và nói thẳng là chính nhờ biết tận dụng công nghệ mà tôi có thể nâng cao năng suất, mở rộng quy mô trong các lĩnh vực kinh doanh hiện tại. Không có công nghệ, thì không thể làm lớn được.
Cho nên, tôi không phải đang đứng ở một tầng cao hơn hay khác biệt gì. Tôi cũng cần thu nhập, cũng muốn làm ra nhiều tiền. Nhưng điều quan trọng là mình sử dụng công nghệ như thế nào và đặt mục tiêu ra sao. Nhiều người đặt mục tiêu vật chất quá cao, quá gấp, và rồi thất vọng khi không đạt được. Trong khi nếu mình đặt mục tiêu làm những việc có ích cho xã hội, thì dù tiền bạc có thể chưa nhiều ngay, nhưng mình sẽ nhận lại những phần thưởng khác: sự ghi nhận, niềm vui tinh thần, sự ủng hộ của cộng đồng. Đó là giá trị rất lớn.
Và tôi cũng tin rằng: làm điều tốt, làm việc tử tế cuối cùng vẫn sẽ tạo ra lợi nhuận xứng đáng. Những việc tôi đang làm như dạy võ, dạy tiếng Anh… nếu phát triển đến một quy mô đủ lớn, hoàn toàn có thể trở thành một doanh nghiệp triệu đô. Nhiều người đã nói với tôi rằng mô hình tôi xây dựng có tiềm năng trở thành một tập đoàn đa quốc gia.
Nên điều tôi muốn nhấn mạnh là: hãy làm điều tử tế, giữ sự chân thành với nhân viên, khách hàng, với mọi người xung quanh. Từ đó, mình vẫn có thể đạt được thành công vật chất mà không phải trả giá bằng danh dự hay sự tôn trọng. Trong khi có những người tôi biết, họ sẵn sàng đánh đổi tất cả, bất chấp thủ đoạn chỉ để kiếm tiền nhưng cuối cùng lại mất nhiều hơn được.
*Host: Trải qua nhiều thăng trầm cuộc sống, từ tiền bạc, địa vị, đến danh dự và những giá trị tinh thần khác; nếu nhìn ở góc độ đời thường, theo ông, những yếu tố đó có mối tương quan gì? Mỗi người nên lựa chọn giá trị nào làm kim chỉ nam cho hướng đi của mình trong cuộc sống?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi nghĩ đơn giản rằng: “Thiểu dục tri túc”, biết đủ để hạnh phúc, không chỉ là triết lý trong đạo Phật, mà còn được thực hành rất tốt ở các quốc gia văn minh như Đan Mạch, các nước Bắc Âu. Họ hạn chế tham vọng, giảm bớt dục vọng, biết tiết chế và chính điều đó giúp họ sống nhẹ nhàng, bền vững.
Cá nhân tôi cũng vậy, khi biết đủ, tôi thấy mình thanh thản hơn. Điều đó không có nghĩa là tôi không làm ra tiền hay không tạo ra của cải nhưng khi bạn định vị được điều gì là đủ với mình, bạn sẽ không bị cuốn vào cuộc đua mệt mỏi.
Tôi cũng từng gặp những người rất giàu nhưng sống vô cùng giản dị, khiêm nhường. Điều này đưa tôi đến một suy nghĩ nữa: trong một xã hội ngày càng đề cao cá nhân, con người dễ rơi vào xung đột và va chạm. Nếu ai cũng muốn thể hiện mình, khẳng định mình, thì rất cần một đối trọng, đó là sự khiêm cung.
Biết lùi một bước, nhường một câu, đôi khi giúp ta đi xa hơn là cứ cố thắng. Khiêm tốn cũng là một phần trong "biết đủ", nhưng nó còn sâu sắc hơn vì nó liên quan đến cách con người ứng xử với nhau để giữ gìn một xã hội hài hòa.
*Host: Nhìn lại cả chặng đường đời mình đã trải qua, theo ông, ở mỗi giai đoạn, con người nên đúc kết những giá trị gì để dần hình thành nên một “Nhân” đúng đắn cho hành trình sống sau này?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Tôi nghĩ, mỗi giai đoạn cuộc đời, con người cần rèn cho mình một số phẩm chất cốt lõi.
Thứ nhất, khi còn trẻ, phải có ý chí. Ý chí là thứ phân biệt người bình thường với người có khả năng bứt phá. Tôi từng được đánh giá là người có chí lớn, luôn muốn vươn lên. Thanh niên mà không có chí, không có mục tiêu thì rất dễ sống mông lung, trôi nổi.
Thứ hai, khi bước vào giai đoạn làm việc, phải chăm chỉ đến mức tối đa. Rất nhiều người thành công đều làm việc 12–14 tiếng mỗi ngày. Không có thành tựu nào đến từ sự lười biếng hay chỉ làm đúng giờ rồi về.
Thứ ba, và là điều tôi tâm đắc nhất: kỷ luật – yếu tố xuyên suốt cả đời người.
Kỷ luật ở đây gồm hai phần:
Kỷ luật với xã hội, tức là tôn trọng pháp luật, nội quy tổ chức, giữ ranh giới rõ ràng giữa đúng và sai.
Kỷ luật với bản thân tức là không thỏa hiệp với sự dễ dãi, không từ bỏ giữa chừng, biết tự ép mình theo lộ trình đã chọn.
Tôi luôn nói với các nhà giáo dục khi giới thiệu chương trình rèn luyện là: "Sản phẩm đầu ra không phải chỉ là kỹ năng hay kiến thức, mà là một lớp thanh niên có kỷ luật." Và thực tế, đó chính là điều xã hội Việt Nam đang thiếu.
Chúng ta từng được các học giả từ thế kỷ trước như cụ Đào Duy Anh chỉ ra rằng người Việt có tính "đại khái", "sổi", thiếu kỷ luật và đến nay, điều đó vẫn chưa thay đổi nhiều. Trong khi các dân tộc như Nhật, Đức, Israel thành công không hẳn là vì họ giỏi bẩm sinh hơn ta, mà họ rèn và định hình được kỷ luật qua nhiều thế hệ.
Tôi hy vọng, nếu muốn đất nước đi xa và thực sự bền vững, chúng ta cần bắt đầu từ chính yếu tố căn bản nhất: xây dựng lại kỷ luật và phẩm chất cá nhân từ mỗi con người. Những thành tựu như tăng trưởng GDP, đòn bẩy tài chính… chỉ là bề nổi, cốt lõi vẫn phải là con người có phẩm chất mạnh và nền tảng vững.
*Host: Yếu tố quan trọng nhất để thay đổi được những nét văn hóa và phẩm chất cốt lõi đó là gì, thưa ông?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Theo tôi, yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất để thay đổi nét văn hóa đó chính là chính trị, cụ thể là đường lối, định hướng của nhà nước, và nền giáo dục phải được thiết kế để phục vụ mục tiêu ấy. Giáo dục ở đây không chỉ dành cho trẻ em mà cần mở rộng ra cả người lớn, giúp họ học lại cách hành xử trong xã hội.
Chúng ta có thể thấy một thực tế rất rõ: nhiều người Việt ở trong nước làm việc thiếu kỷ luật, dễ vi phạm quy định; nhưng khi họ sống ở những quốc gia có hệ thống luật pháp nghiêm minh như Singapore hay Đức, thì lại hành xử rất văn minh. Điều đó cho thấy kỷ luật, luật pháp và môi trường giáo dục có thể khiến con người thay đổi và hoàn toàn có thể thay đổi được.
Người Việt chúng ta có lợi thế là đang sinh sống, làm việc ở hầu hết các quốc gia trên thế giới. Trong đó có cả những quốc gia văn minh, giàu có nhất và ở đâu cũng có những người Việt thành công, tài giỏi. Điều này chứng minh rằng tố chất con người Việt là không hề kém. Vấn đề nằm ở môi trường, không chỉ là môi trường tự nhiên, mà còn là môi trường làm việc, môi trường chính trị, môi trường văn hóa nếu được xây dựng một cách hiện đại, văn minh, thì sẽ tạo ra tác động rất tích cực đến hành vi và tư duy của con người.
*Host: Đã từng đi nhiều nước, làm việc ở nhiều quốc gia và tiếp xúc với nhiều bạn bè quốc tế, theo ông, sự giao thoa văn hóa có tạo được những cú hích đủ mạnh để hỗ trợ quá trình chuyển hóa, thay đổi những nét văn hóa cố hữu đó?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Một trong những điều rất đáng suy ngẫm từ những biến động chính trị gần đây ở Mỹ và châu Âu, đặc biệt là sự trỗi dậy của các lực lượng cực hữu, đã khiến nhiều người châu Á, trong đó có người Việt Nam, bắt đầu nhận ra một sự thật: dù họ có sinh sống bao lâu ở những quốc gia ấy, họ vẫn khó được coi là người Mỹ, người Đức thực thụ. Và chính từ đó, họ mới bắt đầu tự hỏi: “Vậy rốt cuộc danh tính, bản sắc của mình là gì?” và quay về ý thức rõ hơn về nguồn gốc, văn hóa Việt Nam. Đó thực sự là một cú hích tích cực.
Tôi cho rằng, trong thời đại hội nhập sâu rộng như hiện nay, dù là 4.0 hay 5.0 thì bản sắc văn hóa, danh tính dân tộc vẫn vô cùng quan trọng. Và tốt nhất, thay vì hoà tan, chúng ta cần phải nâng tầm được bản sắc ấy, làm cho danh tính Việt Nam trở nên có giá trị hơn trong con mắt bạn bè quốc tế.
Tôi từng nghe một câu chuyện kể lại trong chuyến đi Valigostok năm 2008. Khi lực lượng Nga chặn một đoàn người để kiểm tra, họ hỏi từng người đến từ đâu. Ai trả lời là Hàn Quốc thì được mời đi ngay. Nhưng ai nói là Việt Nam thì bị giữ lại, thậm chí có người khuyên nên nói là... Trung Quốc. Câu chuyện này tuy nhỏ, nhưng phản ánh sự khác biệt trong cách nhìn nhận giữa các quốc gia. Hàn Quốc từng bước nâng tầm mình lên bằng nỗ lực không ngừng trong kinh tế, khoa học, văn hoá, công nghệ... để đạt được sự tôn trọng ấy.
Còn ở Việt Nam, nhiều người trẻ từng có giai đoạn nghĩ rằng mình cần “trông giống Hàn Quốc”, “giống Nhật Bản”, hoặc “giống Hong Kong” mới là hiện đại. Nhưng càng trưởng thành, tôi lại càng mong mình giữ được chất Việt càng nhiều càng tốt.
Và chính vì vậy, tôi tin rằng vai trò của các nhà giáo dục, nhà hoạch định chính sách, các nhà văn hoá… là rất quan trọng để xác lập một hướng đi rõ ràng: Làm sao để nâng tầm văn hóa dân tộc, nuôi dưỡng tinh thần tự tôn, tự hào, và hình thành một bản lĩnh văn hóa vững chắc cho người Việt, không chỉ ở nước ngoài, mà ngay cả trong chính đất nước mình.
*Host: Theo ông, ngành giáo dục và văn hóa cần làm gì? Nếu nhìn từ góc độ khoa học xã hội và khát vọng thay đổi, ông nghĩ hai lĩnh vực này nên bắt đầu từ đâu để tạo tác động thực chất và lâu dài?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Thật ra, tôi nghĩ hiện nay Bộ Giáo dục và Bộ Văn hóa của chúng ta vẫn nặng về vai trò “quản lý nhà nước”, trong khi điều quan trọng hơn là xây dựng và thúc đẩy chuẩn mực.
Ví dụ, ở Mỹ từng có tranh cãi về việc giải tán Bộ Giáo dục. Họ không có Bộ Văn hóa, và rõ ràng là xã hội của họ vẫn vận hành. Điều đó cho thấy: việc quản lý không quan trọng bằng việc định hình chuẩn mực và truyền cảm hứng để xã hội tự hướng đến những chuẩn mực tốt.
Còn hiện tại, ta lại đang đặt nặng bộ máy, quy định, và kiểm tra. Trong khi điều quan trọng hơn là phải xác lập những giá trị, những chuẩn mực, khuyến khích người dân sống và hành xử theo chuẩn mực văn hóa, giáo dục đó, chứ không phải chỉ là thực hiện đúng quy trình.
*Host: Cuối cùng, nếu để diễn tả “Nhân” của con người Bạch Ngọc Chiến, ông sẽ nói gì?
MBA Bạch Ngọc Chiến: Vì cái tên cũng giống như cuộc đời, tôi tin rằng con người phải luôn vận động theo hướng tích cực: nghĩ tích cực, làm việc tích cực, sống tích cực. Và nếu trong khả năng của mình có thể làm điều gì đó tốt cho đời thì cứ cố gắng mà làm. Thế thôi.
*Host: Chân thành cảm ơn ông!